Табиатнинг бирор бир турдаги инжиқликлари бу ўлкани четлаб ўтмаган

Хлорциан (CICN). Кимѐвий номлари:
циан кислотанинг хлорангидриди; 
хлорциан; хлорли циан. 
Бром циан (BrCN) - рангсиз ѐки сарик рангли кристалл модда бўлиб, ўткир 
ҳидга эга. кайнаш ҳарорати +б1,3 
0
С, эриш ҳарорати +52 
0
С. Буғи ҳаводан 3,7 
баробар оғир. Биринчи жаҳон урушида (1916 йил) австро-венгер кўшинлари 
25% ли бром циан, 25% ли бром ацетон ва50% ли бензол аралашмасини 
ишлатганлар. 
ТАЪСИР МЕХАНИЗМИ ВА ШИКАСТЛАНИШ ПАТОГЕНЕЗИ 
Цианид кислота буғлари нафас йўллари оркали ўпкага тушади ва 
альвеолалардан тезда сурилиб ўтиб, заҳарланиб колишга сабаб бўлади. 
Заҳарланиш натижасида веноз кон таркибида артериал кон таркибига кара-
ганда кислород микдори ошиб кетади ва кирмизи ранга киради. Гоппе-
Зейлер, Гепнер ва Варбургларнинг текширишларича бундай ҳол тўкима 
оксидловчи 
ферменти 
бўлмиш 
цитохромаксидаза 
(цитахрам 
а
3
) 
ферментининг циан гуруҳи билан боғланиши туфайли юзага келар экан. 
Цитохрамоксидаза ферменти инактивацияга учрайди ва кислороднинг кандан 
тўкималарга ўтиш хусусияти йўколади, натижада тўкима гипоксияси 
риважланади. кон таркибида кислород микдори кўп бўлишига карамай, 
тўкималарнинг нафас олиши кескин пасайиб кетади. 
Циан гуруҳи цитохромоксидаза (цитохром а
3
) таркибидаги оксидланган уч 
валентли темир билан жуда осон бирикади. Натижада кислороднинг 
фаолланиши йўколади, тўкималарда нафас олиш сусаяди, тўкималар гипок-
сияси пайдо бўлади. 
КЛИНИК МАНЗАРАСИ 
3арарланиш даражаси цианид кислота буглари концентрацияси, таъсир 
килиш вакти, организмнинг ўзига хос хусусиятларига боғлик бўлиб, 
заҳарланиш енгил, ўртача ва оғир даражада ўтади. 
Е н г и л д а р а ж а д а г и з а ҳ а р л а н и ш заҳарловчи модданинг 
ҳаводаги кам концентрацияси киска вакт экспозиция килинганда субъектив 
бузилишлар билан ифодаланади: оғиздан нохуш, тахир, аччик бодом таъми 
келади, тинка-мадор куриб, бош айланади. Бир неча вактдан сўнг шиллик 
каватларда увишиб колишни ҳис этиш сезгиси, кўп сўлак окиши, кўнгил 
айниши пайдо бўлади. Томок, трахеяда ва тўш ортида тимдаланиш ҳамда 
кўкрак кисилиши сезгиси кузатилади. 
Ў р т а д а р а ж а д а г и з а ҳ а р л а н и ш д а тўкималарнинг кислородга 
танкислиги симптомлари яккол кўринади. Юкорида айтиб ўтилган клиник 

---

117 
симптомлар заҳарли ҳаво билан нафас олинганда тезда намоѐн бўлади, 
зарарланганларда кўзғалиш пайдо бўлади, одам ўлим ваҳимасига тушиб 
колади. Чакка артерияларининг уриши, кулок шанғиллаши, бош оғриши 
пайдо бўлади. Тўш оркасида, юрак соҳасида оғриклар пайдо бўлади, нутк 
бузилади, сўлак окиши кучайиб, мушакларда заифлик кузатилади. Кўнгил 
айнийди ва кусиш ривожланади.
О ғ и р з а ҳ а р л а н и ш белгилари тезда ривожланади, талвасалар пайдо 
бўлади, ҳатто ўлим кузатилиши мумкин. Оғир заҳарланиш клиникаси схема 
тарзида тўрт боскичга бўлинади: 
а)