Табиатдан фойдаланиш и=тисодиёти (тфи) фанининг илмий-назарий асослари

Назорат топшириқлари.
1.Табиатдан фойдаланиш тамойилларини изоҳлаб беринг.
2.Экологик жиҳатдан тозалик тамойилини ёритиб беринг.
3.Табиий ресурслардан фойдаланишнинг устивор йўналишларини гапириб беринг.
2-савол бўйича ўқитувчининг асосий мақсадлари.
1.Жамият ҳаётида табиатдан фойдаланиш мазмунини изоҳлаб бериш.
2.Табиатдан фойдаланишни оптималлаштириш мазмунини баён қилиш.
2-савол баёнига оид муаммолар.
-Табиатдан фойдаланишни оптималлаштириш мезонлари.
-Табиатдан фойдаланиш ва экологик вазият.
-Экологик вазият-экологик ҳаёт-барқарор ривожланиш.
Идентив ўқув мақсадлари.
-Жамият ҳаётида табиатдан фойдаланиш мазмунини ёритади.
-Табиатдан фойдаланишни оптималлаштириш мазмунини баён қилади.
-Табиатдан фойдаланиш-экологик вазият-экологик ҳаёт-барқарор ривожланиш тизимини тушунтиради.
2-асосий савол баёни.
ТФИ муаммоси бўйича кўп йиллардан бери тадқиқот ишлари олиб борилмоқда. Бу борада баъзи ютуқлар мавжуд, лекин ҳалигача ҳам сезиларли ёки жиддий самарага эришилди деб ҳисоблашга вақт эрта чоғи. Табиат функциялари бисёр, энг муҳими инсонни турли бойлик (Хомашё) лар билан таъминлайди, турли чиқинди ва ифлосликларни ютади, одамларга хизмат кўрсатади (рекрация обьектлари, табиат таровати ва бошқалар). Бироқ табиатнинг ушбу энг муҳим хусусиятлари ҳали шу вақтга қадар иқтисодий жиҳатдан баҳоланмаган. Иқтисодиёт ер, сув, яйлов, ўрмон, рекрация обектлари, ландшафт, ҳайвонот олами, маъданлар ва бошқа ресурсларни маълум чегараларда тўлиқ такомиллашган баҳоларига эга эмас. Шу боисдан ҳам авваллари ишлаб чиқариш аксарият экстенсив равишда ривожланиб келди, хохлаганча ер-сув, ўрмон, яйлов, қазилма бойлик хўжалик муамаласига киритилди, атроф муҳит ифлослантирилди, экологик вазият жиддийлашди. Бошқача айтганда, табиатдан фойдаланиш борасида илмий тамойилларга асосланишга жуда ҳам тўлиқ эътибор берилмаган. Натижада ресурслардан фойдаланишни экологик ва ижтимоий-иқтисодий оқибатлари миқёси улкан бўлган.
Бизнингча табиатдан фойдаланишни оптималлаштириш усулларидан бири ресурслар ҳар бирининг ўз баҳосига эга бўлиши, бунда нафақат умумиу, шунингдек айрим ҳудудлар бўйича ҳам баҳоланиши мақсадга мувофиқ. Айтайлик, сув маълум баҳога эга бўлиб, у маълум хўжалик ёки корхонада фойдаланилса, фойдаланилган ҳажм учун давлат ҳисобига ҳақ тўланиши шарт, шундагина хўжалик (корхона) ўзига фақат керакли миқдорда сув олади, ифлослантиргани учун эса (яъни ўзидан ортган сувни ифлос ҳолда ҳавзага ташласа) устама жарима тўлаш олдиндан огоҳлантирилиши лозим.
Ҳозирги вақтда республикада табиий ресурслар кадастрларини ишлаб чиқиш ишлари бошланган, хайрли иш поёнига етказилса, улардан фойдаланишда баҳолаш тамойилига амал қилиш бошланиши керак. ТФОнинг бошқа бир мезони бу ишлаб чиқаришни интеграл геотизм асосида ташкил қилиш тамойилига ўтиш мақсадга мувофиқ. Бу тўғрисида юқорида сўз юритилди, бошламасига тажриба тариқасида мамлакатнинг энг характерли ҳудудларида ушбу тамойил асосида хўжаликни юритишни қўллаш таклиф қилинди, агарда у ўзини оқласа, у ҳолда уни кенг миқёсда қўллашга ўтиш жоиз.
Табиатдан фойдаланишда компонентлар ва комплексларнибир-бирлари билан ўзаро боғлиқлик, ҳамжиҳатлик, таъсир қонуни, экологик мувозанат, барқарорлик хислатларини албатта ҳисобга олиш лозим. Мазкур жамлама мезон бойликлардан фойдаланиш жараёнида жуда зарур ва унга барча ҳудудларда амал қилиш катта самара беради.