Ta 'Um maktablarining 9- sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan

Falsafa va mustamla- kachilik 2‘oyalari
Bu davrda falsafa fani ham rivojlanib, davrga moslashdi. Ilgari ma’rifatparvarlik kuchli bo‘lsa, endi inson huquqlariga e’ti­bor kuchaydi. Fanning rivojlanishi bilan uning jamiyatdagi o‘mini belgilash, barcha ijtimoiy muammolami hal qilishda fanning ijobiy hodisa ekanligini asoslash kuchaydi.
Bu davming mashhur faylasuflaridan biri Fridrix Nitsshe inson irodasi masalasiga katta e’tibor berdi. Inson borlig‘ida maxluqlik va xoliqlik birlashib ketganini asoslashga harakat qildi. U zardushtiylik ta’siri ostida „Zardusht tavallosi“ asarini yozdi. Bu asarda kuchli shaxslami tarbiyalash g‘oyasi ilgari surildi.
O.Shpengler „Yevrosentrizm“ga qarshi chiqdi. Наг bir madaniyat- ning o‘ziga xosligi, bir-biridan mustasno holda rivojlanish g‘oyasini mutlaqlashtirdi. Bu fikrlar uning „Yevropa quyoshining botishi“ asari- da o‘z ifodasini top di.
Z.Freyd - psixoanaliz nazariyasining asoschisi, dunyoga tanil- gan olim. Uning asarlari XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Yev- ropada adabiyot va san’atning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Freyd qilgan buyuk inqilobning mohiyati shundaki, u Dekartning inson to‘g‘risidagi tasavvurlarini inkor etib, fenomenologik (favqu- lodda, nodir) yondashuv yordamida ongsizlikni tahlil qilish mumkin- ligini asoslab berdi. Psixoanaliz an’analariga muvofiq, ongsizlik bilib bo‘lmas jarayon deb tushuntirilardi.
Tarixiy taraqqiyotning davriy modeli, duqvo dinlari (buddaviylik, xristianlik, islom)ning barcha xalqlami yaqinlashtiruvchi va jipslash- tiruvchi bosh omil ekanligi g‘oyalari ilgari surildi.
Shu tariqa, cherkov vijdon erkinligi, diniy e’tiqod erkinligi, bar­cha dinlaming tengligi tamoyillariga* toqafr bilan ko‘nika boshladi.
Bir qator yozuvchilar o‘z asarlarida dengiz va okeanlar ,,egasi“, „quyoshi hech qachon so‘nmaydigan“ imperiya bo‘lmish Britani- ya imperiyasini ko‘klarga ko‘tarfb maqtadi. Ular, ,,oq tanli kishi“ boshqalardan ustun bo‘lib, ,,rangdor“ xalqlar orasiga madaniyat olib kirishga tayyor turadi, degan aqidani ilgari surdilar. Shunday g‘oyalar ingliz yozuvchisi R. Kiplingning ,,Oq tanli kishining burch anduhi“ kitobida ham uchraydi.
Musiqa ,^san '^e.^{dlzm va}.*^a 4^c.^h!^lllk *>kadenttardia
nozikhkka va shaklan murakkabhkka qarshi kurashda riTOjlamli. Bu davrda Myunxenda aystriyalik oilasida tug'ilgan basta- kor Rixard Shtraus „Salomeya , „Elektra , „Gullar oshig i , avstn- yahk simfomst Gustav Maier „Qazo qilgan bolalar haqida qo‘shiq“, „Bolaning sehrli shoxi“ va boshqa asarlar bilan shuhrat qozondi.
R. Shtraus motsartcha operani qaytadan tikladi. Uning asarlari ha- yotbaxshligi, insonparvarligi, go‘zallikni tarannum etishi bilan ajra- lib turadi. Betxoven an’analarini G. Maier rivojlantirdi. Maier musiqa asarlarining ijtimoiy ahamiyatini yuksaklikka ko‘tardi, murakkab mu- siqaviy mavzular bilan sodda xalq kuylarining uyg‘unlashib ketishiga erisha oldi.
Rossiyalik bastakor A.M.Skryabin musiqada davming g‘oya va obrazlarini gavdalantirdi. Bastakor, pianinochi va dirijor S. V.Rax- maninov boy kuylar vositasida vatan mavzusini romantik pafos va lirika bilan ochib berdi.