Ta 'Um maktablarining 9- sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan

A. S. Popov
Harbi soha ^asrn^ⁿ§ oxirlaridan e’tiboran, dunyoni qay-
ta taqsimlash uchun kurash boshlanishi munosa- bati bilan harbiy soha va iqtisod o‘rtasida bog‘lanish chuqurlashdi. Mashinalashtirilgan industriya bir qancha juda muhim harbiy-texnika yangiliklarini amalga oshirish imkonini berdi.
Bu davrga kelib barcha mamlakatlarda dala armiyasi va dala ar- tilleriyasi soni to‘xtovsiz o‘sa boshladi, bu hoi piyoda va artilleriya qo‘shinlari uchun qurol-yarog‘ ishlab chiqarishning son va sifat ji- hatidan tez o‘sishiga sabab bo‘ldi.
O‘sha davrda magazinli (o‘qdonli) tezotar miltiq ixtiro qilindi. Ammo tutunli porox ishlatilishi bu miltiqning jangovar sifatlarini kamaytirar edi. Magazinli miltiqdan tez-tez otish vaqtida tutun tar- qalishiga ulgura olmay, otuvchilarga nishqn^-yaxshi ko‘rinmas edi. Shunday qilib, harbiy ish amaliyoti tutunsiz porox kashf etish vazi- fasini qo‘ydi. ’L
1884-yilda fransuz olimi Vyelye piroksilinli tutunsiz porox tay- yorlashga muvaffaq bo‘ldi. Rossiyada D. I. Mendeleyev fransuzlardan mustaqil ravishda tutunsiz poroxning sirini topdi. Ko‘pgina mamlakat­larda tutunsiz porox ishlab chiqaftsh yo‘lga qo‘yildi.
Miltiqning takomrttahtirilishi va poroxning yaxshilanishi bilan
birga, yaxshi qurol lik ko‘rsatuvchi ia
angan, _kko‘p sonli qo‘shinlaming siquviga qarshi- g
Fransryada Wzotar ко chma to plammg, shunmgdek, parchalay- digan port ovch, moddalaming paydo bo l.shr anrnyanrng jangovar srfa rm ко tardr.
Yang, portlovchr modda tayyorlash sohasrda shvetsry^k muhan- dis A. Nobel olamshumul kashfiyot qildi. U 1888-yilda ко p yilhk izlanishlari natijasida dinamit yaratdi.
Birinchi jahon urushi arafasiga kelib o‘qotar qurollar va artilleri- ya yanada takomillashdi. Stanokli pulemyot bilan bir qatorda urush davomida ancha yengil qo‘l pulemyotlari ham yaratildi. O‘ta uzoqqa otadigan to‘plar paydo bo‘ldi. Ichki yonuv dvigateli o‘matilgan, zan- jirli, zirhli artilleriya bilan qurollangan tank jang sharoitida birinchi marta inglizlar tomonidan ishlatildi. Tank dahshatli jang quroliga ay- landi.
XX asr boshlarida soatiga 220 km gacha tezlik bilan uchadigan,

uchish balandligi 7000 metrgacha, uchish uzoqligi esa 900 km gacha bo‘lgan samolyotlar qurildi.
Shunday qilib, bu davr ilmiy-texnikaning jadal taraqqiyoti bilan xarakterlanadi.

3.
4.
XIX asming 70-yillarida jahonning yirik rivojlangan davlatlarida texnikaning rivojlanish darajasi nimalarga asoslandi?
Qaysi davlatlarda transport va temiryo‘llar eng muhim, strategik ahamiyatga molik tarmoqlar sifatida qaraldi?
Buyuk ixtirochilardan kimlami bilasiz? Ular fan rivojiga qanday hissa qo‘shganlar?
Birinchi samolyotni kim ixtiro qildi va ilk samolyot nechanchi
5.
6.
yilda samoga parvoz qildi?
Uzoq masofalami yaqin qilish maqsadida chondan boshlab ishga tushirilgan?
Radioni kashf qilgan ixtirochi kim? ni qanday?
31. Hozir dunyo elektrsiz yash 2. Nima sababdan O‘zbekii ganligini faktlar yordam

nda radioning o‘r-
lefon apparatlari qa-
3. Alfred Nobel haqida referat tayyorlang.
li? Fikr yuriting.
elektr stansiyasi qurilayot- slab bering.