Boshqa frontlardagi ahvol muvaffaq bo‘linmadi. berildi. Bu hujumga 1917-yilning aprel oyida Antantaning G‘arbiy frontdagi qurolli kuchlari hujumga o‘tdi. Germaniya mudofaa chizig‘ini yorib o‘tishga Aksincha, bu janglar oqibatida katta qurbonlar Fransiya qurolli kuchlarining Bosh qo‘mondoni Nevel rahbarlik qilganligi uchun „Nevel qirg‘ini“ deb ataldi. 1917-yilda Italiya qo‘shini muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Buyuk Britaniya va Fransiyaning shoshilinch ravishda yordam kuchlari Ita- liyani saqlab qoldi. 1917-yilning noyabr ovjda ingliz qo‘shinining hujumini qaytarishda Germaniya у ana qo‘lladi. qurol - ognemyotni Mesopotamiya va Falastin frontlarida ingliz qo'shinining harakat- lari kuchaydi. 1917-yilning mart oyida^tnglizlar Bag‘dod shahrini egalladilar. Kuzga kelib, Usmonli davlati Arabiston yarimorolini to‘la, Falastinning esa bir qismini boy berdi. „ . . . <4ovet'4lossiyasi 1918-yilning 3-mart kuni .-To'rtlar ittifoqi" bilan ulaming shartlaii ...... . |Л0^а Brest ti”chlik. shartnomasini im-
zoladi. Shartnomamng’snartlari Rossiya uchun juda og ir edi. Shart- nomaga ko'ra, Rossiya o‘z qo‘Shinini to'la demobilizatsiya qilishi, harbiy flotini.pWtarga qaytanshi lozim edi. Shuningdek Rossi- ya Boltiqbo yi, Polsha, Finlandiya va Ukrainadan voz kechar edi. Ukraina va Finlandiya mustaqil davlatlar deb tan olindi Kavkaz- dagi Kars, Ardagan va Batumi Usmonli davlatiga berildi. Bundan tashqari, Rossiya Germaniyaga 6 mlrd. marka miqdorida reparatsiya to‘laydigan bo‘ldi. Vudro Vilsonning tinchlik dasturi AQSH prezidenti V. Vilson 1918-yilning yan- varida I jahon urushidan so‘ng imzolanadigan tinchlik shartnomasi va qayta tuzilajak dunyo siyosiy xaritasi bo‘yicha AQSH hukumatining nuqtayi nazarini dun- yoga ma’lum qildi. Bu nuqtayi nazar tarixga „Vilson tinchlik das- turi“ nomi bilan kirgan. Bu dastur keyinchalik g‘olib Antantaning mag‘lub ,,To‘rtlar ittifoqi" bilan imzolangan tinchlik shartnomalariga asos bo‘lib xizmat qilgan. TI . . G‘arbiy frontda qo‘shinlarining asosiy qismini so<g7 bosqkhi to‘plagan Germaniya 1918-yilning mart oyida hujumga o‘tdi. Bu uning oxirgi hujumi bo‘ldi. Biroq bu hujum muvaffaqiyatga olib kelmadi. Shunday sharoitda Buyuk Britaniya va Fransiya yagona qo‘mondonlik tuzishga qaror qildilar. Fransiya marshali Fosh birlashgan kuchlaming qo‘mondoni etib tayinlandi. Fransiya qo‘shinlari qarshi hujumga o‘tdi. Antanta hujumini to‘xtatishning iloji bolmadi. Sentabr oyida Bolgariyaga qaqshatqich zarba berildi. U urush harakatlarini to‘xtatdi va urushdan chiqdi. Avstriya-Vengriya yarash bitimini imzolash haqida Antantaga murojaat qildi. 3-noyabr kuni shunday shartnoma imzolandi va Avstriya-Vengriya ham urushdan chiqdi. Usmonli davlati ham Antanta bilan yarasi^ bitimini imzolash- ga majbur bolgan edi. Urush Germaniyada inqilobiy vaziyatni vujudga keltirdi. 9-noyabr- da Germaniya imperiyasi quladi. Impest or Vilgelm II taxtdan voz kechdi va mamlakatdan qochib ketdi. 10-noyabr kuni Germaniya sotsial-demokratik partiyasi yetakchisi Ebert boshchiligida yangi hu- kumat tuzildi. 11-noyabr kuni Komppn o‘rmonida, marshal Foshning shtab vagonida Antanta bilan Germaniyaning taslim bo‘lganligi haqida bitim imzolandi. Shu tariqa, birinchi jahon urushi Antantaning g‘alabasi bilan tugadi. 1919-yU 28-iyunda Versalda .sulh shartnomas, imzolandi. To'rtlar ‘tdfoq, davlatlan tatandi, ко pgma hududlandan ajrald. 32 mlrd. marka reparatsiya to laydigan bo Idi. Birinchi jahon urushida dunyo- ning 38 davlati ishtirok etdi. Uarda 1,5 mlrd. dan ortiq aholi yashar edi Urushga 74 mln.ga yaqin kishi safarbar etildi Jami 10 mln.ga yaqin kishi halok bo Idi, 20 mln. dan ortiq kishi esa mayib-maj- ruh, yarador bo‘ldi. Bundan tashqari, juda ko‘p kishilar kasallik va ochlikdan o‘lib ketdi. Insoniyat birinchi jahon urushigacha bo‘lgan 1000 yil davomida yuz bergan barcha urushlarda ham bunchalik qur- bon bermagan edi. Birinchi jahon urushida uning asosiy ishtirok - chilari bo‘lgan davlatlar o‘z milliy boyliklarining uchdan bir qismini yo‘qotdilar. Dekret(lotincha - qaror) - oliy hokimiyat boshqaruv organi chiqar- gan va qonun kuchiga ega bo‘lgan qaror. Reparatsiya(lotincha - tikiash) - xalqaro huquqda urushda ko‘- rilgan zararni to‘la yoki qisman qoplash uchun yengilgan davlat tomonidan g‘olib davlatga to‘lanadigan tovon. Separatism(lotincha - ajrataman) - ajralib chiqishga intilish. Shu- ningdek, Xalqaro huquqda ittifoqchi davlatlaming biri tomonidan ittifoqchilar ruxsatisiz va ular bilan kelishmay turib, urushayotgan dushman davlat bilan tuzilgan bitim. Sulh - urush harakatlarini to‘xtatish uchun tuzilgan bitim. Xalqaro shartnomalarning bir turi.
Urushning urushayotgan davlatlar ichki ahvoliga ko‘rsatgan ta’siri haqida nimalami bilib oldingiz?
Sovet hukumatining „Sulh to‘g‘risida“gi dekreti mazmuni haqida so‘zlab bering. <
Sovet Rossiyasi qay tariqa urushdan chiqdi?
Nima uchun Brest tinchlik shartnomasining shartlari juda og‘ir bo‘lsa-da, Sovet hukumati uni imzo\gan?
,,To‘rtlar ittifoqi“ tarkibidagi uavlaUfoming birin-ketin taslim bo‘- lish jarayoni haqida so‘zlab bering. Urushning iqtisodiy ahvol^a ta’sirini izohlang.
Urushda nega german bloki yengilganligi to‘g‘risida referat tay- yorlang.
Quy.dasU.ujjatl, muterialning mazmuni haqida mulohaza yuri- tmg:
AQSH prezidenti V.Vilsonning 1916-yil iyul oyida sozlagan "“"’‘I”' ......... „Biz dunyoda katta rol о ynashimiz mumkin. Siz bir faktga e’tibor beryapsizmi, oxirgi bir yoki ikki yil ichida biz qarzdor davlatdan qarz beruvchi davlatga aylandik. Jahondagi ortiqcha ol- tinning shu qadar ko‘p qismi bizning qo‘limizdaki, ilgari hech qachon bunchalik oltinga ega bo‘lmaganmiz. Shu vaqtdan boshlab bizning ishimiz qarz berish, katta xalqaro korxonalarga yordam- lashish va ular ishini ilgari siljitishdan iborat bo‘lib qoldi. Bizning butun jahonni talaygina miqdorda mablag‘ bilan ta’minlashimizga va uni o‘z bilganimizcha va xohlaganimizcha boshqara olishimizga to‘g‘ri kelmoqda“. IV BO‘LIM
