|
Demobilizatsiya - harbiy xizmatdan bo‘shatish. Traktat - xalqaro shartnoma, bitim.
Rossiya mustamlakachilik imperiyasi boshqa imperiyalardan qay jihati bilan farq qilgan?
Rossiyaning manfaatlari eng ko‘p darajada to‘qnashgan davlat- lardan biri Usmonli davlati bo‘lganligini qanday omillar bilan izohlaysiz?
1877-1878-yillardagi Rossiya-Usmonli davlati urushi va uning oqibatlari haqida nimalarni bilib oldingiz?
Rus-yapon urushi oqibatlari nimalardan iborat bo‘ldi?
@1. Rossiya O‘rta Osiyoni qanday yo‘l bilan idora qildi?
San-Stefano shartnomasining mohiyatini izohlab bering. U keyin qanday o‘zgardi?
Germaniya birlashgandan keyin yagona ichki bozoming vujudga
kelganligi uning gurkirab rivojlanishiga olib keldi. Rossiya esa bir necha asrlar davomida yaxlit davlat bdlQsa-da, iqtisodiy ji- hatdan qoloqligicha qolaverdi. Buni qanday izohlay olasiz?
,A'21-§. Rossiyada Davlat dumasining tashkil etilishi
.. . . , Rossiya aholisirun^ turmush darajasi G‘arbiy
j imoiy ara a Yevropa davlatlariga nisbatan juda past edi. Bu hoi mamlakatda chuqur iqtisodiy-sij^siy islohotlar o‘tkazilishini ta- lab qilishga qodir konstitutsiyaviy muxolifat yo‘qligining oqibati edi. Mavjud hukmron tuzum esa chuqur ijtimoiy islohotlaming ashaddiy dushmani edi. *
Korxonalarda isbivaqt, o'rta hisobda 12-14 soat davom etar edi. Fabnkaga yollangan^shcht xo jayin do komdan mahsulotm nasiyaga va qimmat narxlarda ohshga majbur edi. Do kon korxona egalan uchun ishchilami qo'shimcha ekspluatatsiya qilish vositasi vazifasini baj argan.
Milliy chekka o‘lkalarda ishchilar, ayniqsa, og‘ir va huquqsiz ah- volda edilar.
Jamiyatda mavjud tuzumni o‘zgartirish haqida o‘ylovchi turli gu- ruhlar, uyushmalar vujudga keldi. Ulaming biri - G. V. Plexanov rah- barlik qilgan „Mehnatni ozod qilish“ guruhi edi. Bu guruh 1883-yil- da tuzildi. U ishchilar sinfini inqilobiy kuch deb hisoblagan. Lekin hokimiyatni qurolli qo‘zg‘olon yo‘li bilan bosib olishga qarshi va jamiyatni islohotlar yo‘li bilan yangilash tarafdori edi.
1895-yilda Peterburgda „Ishchilar sinfini ozod qilish uchun kurash ittifoqi“ tuzildi. 1898-yilda Rossiyadagi barcha sotsial-demokratik guruhlar „Rossiya sotsial-demokratik ishchi partiyasi“ (RSDRP) deb atalgan siyosiy partiyaga birlashdilar. 1903-yildan boshlab bu partiyaga rahbarlik V. I. Ulyanov (Lenin) qo‘liga o‘tdi. U RSDRPdagi bolsheviklar deb atalgan oqimga yetakchilik qildi.
Bolsheviklar Rossiyada xususiy mulk bo‘lmaydigan, jamiyat a’zolari ezuvchi va eziluvchilarga bo‘linmaydigan, davlat hokimiya- ti, asosan, ishchilar sinfi qo‘lida bo‘ladigan, barcha mulk davlatniki hisoblanadigan jamiyatni qurmoqchi edilar.
Bunday jamiyatni qurish uchun mavjud tuzumni ishchilaming qurolli qo‘zg‘oloni (aslida davlat to‘ntarishi) orqali ag‘darib tashlash g‘oyasini targ‘ib etganlar.
ma.- . 1905-yilning 9-yanvar kuni Rossiya tarixida
У1 ® nmS birinchi inqilob boshUndi. Bu inqilob Rossi- ya mehnatkashlannmg og ir turmushi rus -
yapon urushi natijasida yanada yomonlashib ketishi oqibatida yuz berdi.
Imperatoming ,,odilligi“ga ishon^an Jjeterburg ishchilaridan 250 ming kishi 9-yanvar, yakshanba kuni o‘z iltimoslarini podshoga bildi- rish uchun tinch namoyishga chiqdilar. Iltimosnomada Ta’sis majlisi chaqirish, demokratik erkinliklar bferish, 8 soatlik ish kuni joriy etish kabilar ilgari surilgan edi.
Biroq Nikolay II tinch namoyishni o‘qqa tutishni buyurdi. Bu voqea Rossiya tarixi§a ^Qonli yakshanba“ nomi bilan kirgan. Pe- terburgdagi qonli“ voqealarga jayoban . Moskya, Riga, Varshaya, Boku va boshqwhatarlannng ishchilan ish task adilar, namoyishlar boshlandi. Mamlakatda dehqonlar harakati ham boshlandi. Inqilobiy harakat, hatto ayrim harbiy qismlarga ham to’sir ko'rsatdi. Chunon- chi, Qora dengiz flotiga qarashh „Potyomkin bronenosesi matroslan 1905-yilning yozida qo‘zg‘olon ko‘tardilar.
Rossiyada parlamentning tashkil etilishi
Inqilobiy harakatning bunday tus olishi Nikolay II ni yon berishga majbur etdi. U Manifest e’lon qildi. Unda vijdon, so‘z, matbuot erkinligi, yig‘ilish o‘tkazish va turli ittifoqlar tuzish huquqi, shuningdek, qonun chiqaruvchi hokimiyat - Davlat dumasi (parlament)ni joriy etish va’da qilindi.
1905-yilning dekabrida Davlat dumasiga saylov to‘g‘risida qonun qabul qilindi. 1906-yil aprelda 1-Davlat dumasi o‘z ishini boshladi. Duma faoliyatidagi asosiy masala agrar masala edi. Deputatlaming
1/4 qismiga yaqini dehqonlar vakillaridan iborat edi. Ular hamma yerlaming dehqonlar o‘rtasida taqsimlanishini taklif etdilar. Bu arnal- da pomeshik yer egaligining tugatilishini anglatar edi.
Nikolay II esa Dumadagi vaziyatdan tashvishda edi. Duma u o‘ylagandek yuvosh bo‘lib chiqmadi. Shuning uchun ham Nikolay II Dumani tarqatib yubordi.
1907-yilning yanvarida 2-Davlat dumasiga saylov o‘tkazildi. Bu Dumada ham agrar masala asosiy masala bo‘ldi.
Agrar masala xususida Duma hukumat loyihasini tasdiqlamadi. Hukumat, tez orada, Dumadagi sotsial-demokratlarga davlat to‘ntarishi tayyorlamoqda, deb ayb qo‘ydi va ulami Duma tarkibidan chiqarishni
talab etdi. Bu talabga javob berishning cho‘zilib ketganligi bahona-
sida Nikolay II 3-iyunda yana Dumani tarqatib yubordi. Shu birinchi rus inqilobi mag‘lubiyat bilan tugadi.
„ , , , . . 1907-yil 3-iyunda saylov to‘g‘risidagi
Saylov to g nsidagi , , ,. «,/ X ° t ■?
yangi qonun qonun qabul Ф11П<\^г qonun о zida ron tabaqa manfi^atini ю la darajada aks
tariqa,
Chunonchi, bir pomeshchiknin ning, 260 nafar dehqonning 4
ovozi 4 ta yirik burjuaziya
yangi hukm- ettirdi. vakili-
54^nafar ishchining ovoziga
teng
edi.
Rossiya parlamenti ikki palatali parlamentga aylandi. Davlat gashi parlamentning yuq
Ken-
Ken-
perator oldida javobgar edi. Unga „veto" huquqi benldi Sirtdan qaraganda Rossiya konstitutsiyaviy monarxiyaga aylangandek edi.
Aslida, chorizm hokimiyati cheklanmaganligicha qolaverdi va xalqqa ba zi huquq ar benldi: Ishchilarga kasaba uyushmalanga bir- lashish huquqi benldi.
Ish tashlaganlik uchun jinoiy javobgarlikka tortish, dehqonlaming esa yer uchun haq to‘lashlari bekor qilindi.
Chorizm hokimiyati izmida bo‘lsa-da, vakolatli muassasa - parlament joriy etildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
