T. Xudayshukurov

12.6. Taomlarni istyemol qilish etiketi qoidalari 
 
 
Biznesmenlarning madaniyati to’g’risida taomlarni bevosita iste’mol 
qilishiga  va  ularni  istyemol  qilish  istrumentlaridan  foydalanishiga  hamda 
stoldan  turishiga  qarab  xulosa  qilinadi.  Shu  sababli  ham  taom  iste’mol 
qilish,  instrumentlardan  foydalanish,  ovqatlanish  stoli  atrofidan  turishiga 
qarab,  ayniqsa  chet  mamlakatlarda  nafaqat  biznesmen,  uning  millatining 
madaniyati to’g’risida ham xulosa qilinishi mumkin. 
 
Ushbu  bandda  taomlarni  iste’mol  qilishning  xalqaro  etiket 
qoidalariga 
e’tibor  berilgan.  Band  materiallarini  o’zlashtirishni 
osonlashtirish  har  bir  biznesmen  –  kitobxon  o’zini  xo’randa  o’rnida 
ko’rish bilan bevosita bog’liq. 
 
Restoran va mehmondo’stlik ziyofatlarida ovqatlanish jarayoni unga 
tayyorgarlik ko’rishdan, tayyorgarlik esa bezatishdan, stol ustiga qo’yilgan 
salfetkalardan foydalanishdan boshlanadi. Ma’lumki, nufuzli restoranlarda 
ovqatlanish  stoli  ustiga  har  xil  shakllarda  buklangan  mato  va  qog’oz 

---

 
 
95 
salfetkalar  qo’yiladi.  Bu  yerda  shuni  ta’kidlash  lozimki,  mato 
salfetkalardan kiyimni taom qoldiqlari bilan ifloslanishdan saqlash, qog’oz 
salfetkadan  esa  og’iz  va  qo’llarni  tozalash  uchun  foydalaniladi.  Bundan 
tashqari  mato  salfetkadan  barmoqlar  uchlarini  artish  uchun  ham 
foydalanish  mumkin.  Shu  sababli  ham  taomni  iste’mol  qilib  boshlashdan 
oldin buklangan mato salfetkani ochib, tizzaga to’shash lozim. 
 
Ovqatlanishga  umumiy  etik  qoidalardan  tashqari  fiziologik  talablar 
ham  qo’yiladi.  Fiziologik  talablardan  eng  asosiylaridan  bir  shundan 
iboratki,  ovqatlanishda  xo’randaning  butun  diqqati  ovqatga  qaratilgan 
bo’lishi  kerak.  Boshqa  narsalarga,  masalan,  gazeta,  jurnal  o’qish  yoki 
televizor  ko’rish  uchun  diqqatni  bo’lmaslik  lozim,  chunki  diqqatning 
bo’linishi iste’mol qilingan taomning hazm bo’lishini pasaytirib yuboradi. 
Xuddi  shuningdek,  og’ziga  olingan  taom  bo’lakchalari  juda  mayda  qilib 
chaylanilishi  va  keyin  yutilishi  kerak.  Mayda  chaynalgan  taom  juda  tez 
hazm  bo’ladi.  Ovqatlanish  davrida  diqqatni  bo’lmaslik  kerakligini  rus 
xalqining  “ovqatlanishda  men  kar  va  gungman”  degan  kabi  dona  so’zlari 
yaqqol tasdiqlaydi. 
 
Taomlarni  iste’mol  qilishning  umumiy  etik  qoidalari  quyida  batafsil 
bayon etiladi.  
 
Taomlarni  iste’mol  qilish  jarayonida  chap  qo’l  panjalari  stol 
chekkasining ustida  bo’lishi  kerak.  Bundan  tashqari  ustiga  taom  quyilgan 
tarelkani  joyidan  u  yoki  bu  tomonga  surish  va  unga  qo’l  bilan  teginish 
mumkin  emas.  Taomlarni  bevosita  iste’mol  qilishda  ular  solingan 
idishning  ustiga  juda  ham  ko’p  engashmaslik    kerak,  chunki  bu  boshqa 
tomondan    qaraganda  juda  ham  yomon  ko’rinadi  va  madaniyatsizlik 
belgisi deb hisoblanadi. Shuning uchun ham iste’mol qilishda taom ustiga 
kamgina engashish kerak, chunki taom tomchilari va bo’lakchalari qoshiq 
yoki  sanchqidan  idishga  qaytib  tushsa  kifoya.  Idishlarni  stol  ustiga 
qo’yilgan  joyidan olib va qo’lda ko’tarib taomni iste’mol qilish ham o’ta 
madaniyatsizlik 
hisoblanganli 
sababli 
yevropacha 
xalqaro 
etiket 
qoidalariga ko’ra taom iste’mol qilishning bu shakli man qilingan. 
 
Stolga  berilgan  birinchi  taom,  ayniqsa  O’zbekiston  yozgi  iqlim 
sharoitida,  juda  ham  issiq  bo’lishi  mumkin.  Sovutish  uchun  issiq  taomlar 
ustidan  og’iz  bilan  puflash  etiket  qoidalari  bo’yicha  man  etiladi,  chunki 
puflayotgan  havo  tarkibidagi  mikroorganizmlar  stol  atrofidagi  boshqa 
kishilarga tushib, ifloslashi mumkin. Shuning uchun ham taomning tabiiy 
holda sovushini kutib turish va kutish davrida qoshiq yordamida uni 1 – 2 
marta aralashtirib qo’yish tavsiya qilinadi. 

---

 
 
96 
 
Umumiy  etiket  qoidalaridan  yana  biri  shundan  iboratki,  taomni 
iste’mol  qilishda  og’izni  katta  ochmaslik  kerak.  Bu  tashqaridan 
ko’zatayotgan kishilar uchun juda ham yomon ko’rinadi. Shu boisdan ham 
og’izga  solinadigan  mahsulotlar  kichik  bo’lakchalarga  kesilgan  yoki 
bo’lingan  bo’lishi  lozim.  Og’izga  olingan  taom  bo’lakchalarini  juda  tez, 
ayniqsa  chapillatib  chaynash  etiket  qoidalariga  ko’ra  man  qilingan. 
Taomni  shunday  chaynash  va  yutish  kerakki,  stol  atrofidagilar  buni 
sezmay  ham  qolishlari  kerak.  Bundan  tashqari  og’izda  taom  bor  vaqtida 
gaplashish  va  ichimliklar  ichish  ham  mumkin  emas,  chunki  gaplashishda 
taom  zarrachalari  og’izdan  dasturxonga  uchib  chiqishi,  ichilayotgan 
ichimliklarga tushishi ham mumkin. Bunday hollarda nafaqat buni kuzatib 
turgan  kishilarga,  ovqatlanayotgan  odamning  o’ziga  ham  juda  noqulay 
bo’ladi. 
 
Yevropacha    va  sharqona  etiket  qoidalari  bo’yicha  taom  faqat  o’ng 
qo’l  yordamida  iste’mol  qilinishi  kerak,  albatta  bundan  chapaqaylar 
istisno.  Bu  ikkala  qoida  bo’yicha  ham  ovqatni  pichoq  yordamida  olib 
yeyish va ovqatlanish davrida bir–birlariga qo’l bilan imo–ishoralar qilish 
ham tavsiya etilmaydi.  
 
O’quvchilar  diqqatini  yana  bir  etik  qoidaga  tortish  o’rinliki,  u  ham 
bo’lsa  shundan  iborat:  bulonlar,  pyuresimon  suplar  va  sho’rvalarga 
o’xshagan  barcha  suyuq  taomlar  qoshiq  bilan  birdaniga  oxirigacha 
ichilmaydi  va  idishning  tagida  qoldiq  qoladi.  Lekin  qoldiqni  oxirigacha 
ichish  man  qilinmaydi.  Uning  uchun  taom  qoldiqli  chuqur  lagan  o’zidan 
teskari  tomonga  chap  qo’l  bilan  ozgina  ko’tariladi  va  yig’ilgan  taom 
qoldig’i  o’zidan  teskariga  harakat  qilib  qoshiqga  olinadi.  Maxsus 
chashkalarda  berilgan    bulon  va  pyuresimon  suplar  qoldiqlari  xuddi 
ichimlik  singari  idishlari  ko’tarilib  ichiladi.  Uning  uchun  chashkadan 
desert  qoshig’i  chiqarilib,  chashka  tagiga  qo’yilgan  likopchaning  ustiga 
qo’yiladi,  chashka  esa  chap  qo’l  bilan  dastasidan  (bandidan)  ushlab, 
ko’tarilib, qoldiq ichiladi va chashka likopcha ustiga qayta quyiladi. 
 
Ovqatlanishda yana shunga e’tibor berish kerakki, birinchi taomlarni 
iste’mol  qilishda,  ularning  laganga  qayta  to’kilmasligi  uchun  qoshiqni 
to’ldirib olmaslik kerak. Bundan tashqari baliq qiltanoqlari, mevalar danak 
va urug’lari ham taom iste’mol qilinayotgan laganning bir chekkasiga yoki 
mahsus  qo’yilgan  likopchaga  og’izdan  bildirmasdan  chiqarib  qo’yilishi 
shart.  Ana  shunday  ovqatlanishda  bir–birlarining  og’ziga  qarab  turish 
etiket qoidalariga ko’ra tavsiya qilinmaydi. 
 
Etiketning  ovqatlanish  bo’yicha  asosiy  qoidalaridan  yana  biri 
shundan  iboratki,  Yevropa  mamlakatlari  halqlarining  ikkinchi  taomlarini 

---

 
 
97 
iste’mol qilishda lagandagi sous qoldiqlarini oxirigacha, ayniqsa non bilan 
surkab, yeyish mumkin emas. Bu qoida palov, qovurilgan go’sht va baliq 
kabi  milliy  taomlarni  iste’mol  qilishda  ham  esdan  chikmaslik  kerak,  eng 
yaxshisi  ular  qoldiqlarining  laganda  qolgani  yaxshi,  chunki  Yevropa 
mamlakatlari  xalqlari  sous  va  yog’  qoldiqlarni  surtib,  tozalab  yeyishga 
madaniyatsizlik belgisi sifatida qarashadi. 
 
Maxsus  naychalar  bilan  stolga  berilgan  sovuq  ichimliklar  umuman 
oxirigacha ichilmasligi kerak, chunki suyuqlik bilan birga havo tortilganda 
atrofdagilar uchun yoqimsiz tovush chiqadi. 
 
Bundan 
oldin 
ta’kidlanganidek,  o’zini    madaniyatli  deb 
hisoblaydigan  biznesmen  doimo  xalqning  nazorati  ostida  bo’lishi  va 
boshqa  millatlar  vakillari  bilan  tez–tez  uchrashib  turishi  sababli  shuni 
esdan  chiqarmasligi  kerakki,  issiq  ichimliklar  (kofe,  choy,  kakao  kabilar) 
maxsus  chashka  va  stakanlarda  qoshiqcha  bilan  berilishiga  qaramasdan, 
qoshiqsiz  ichiladi,  chunki  qoshiqdan,  bundan  oldin  ta’kidlanganidek, 
ularga  solinadigan  shakar,  qand  va  asal  kabi  shirinliklarni  faqat 
aralashtirish uchun foydalaniladi. Ichimliklarni ichishda ham chashka yoki 
stakan  ular  tagiga  quyilgan  likopcha  bilan  birga  ko’tarilib  ichilmaydi. 
Faqat  chashka  yoki  stakandagi  qoshiqsiz  chap  qo’l  bilan  bandidan 
ushlanib, ko’tarilib ichiladi. 
 
Agar  restoranda  yoki  mehmondo’stlik  ziyofatida  chashka  yoki 
stakanda paketli choy damlab berilsa, choyni ichishdan oldin ipidan ushlab 
paket  chiqarilib  olinib,  likopchaning  qarama–qarshi  yoki  chap  tomoniga 
qo’yiladi, keyin esa choyga shirinliklar solinib, shaxsiy berilgan qoshiqcha 
bilan  aralashtiriladi,  qoshiqcha  esa  likopchaning  o’ng  tomoniga  olib 
qo’yilgandan  keyin  yuqorida  ko’rsatilgandek,  chap  qo’l  bilan  bandidan 
(dastasidan) ushlab, qo’tarilib ichiladi. 
 
Taom hammaga keltirilgandan keyingina iste’mol qilinib boshlanadi. 
Ovqatlanish  uchun  restoranlarga  faqat  erkaklar  yoki  faqat  ayol  kishilar 
kelganda  birinchi  bo’lib  ovqatlanishni    yoshi  eng  ulug’i  boshlaydi. 
Restoranlarda  mehmondo’stlik  qilishda,  u  yerda  o’tirgan  mehmonlarning 
yoshidan va jinsidan qat’iy nazar, taomni iste’mol qilishni stol egasi, ya’ni 
mehmondorchilikni  tashkil  qilgan  kishi,  boshlab  beradi.  Uy  sharoitida 
mehmondo’stlik  qilishda  esa  faqat  uy  bekasi  boshlagandan  keyingina 
mehmonlar ovqatlanishni boshlashadi. 
 
Taomlar  iste’mol  qilish  jarayonida  foydalanilgan  salfetkalar  stol 
ustida  qoldiriladi.  Mato  salfetka  ustiga  taom  idishi  quyilgan  yassi 
laganning  yonida,  agar  u  yig’ishtirib  olingan  bo’lsa,  uning  o’rnida 

---

 
 
98 
qoldiriladi. 
Qoldirishda 
salfetkalar 
qayta 
bo’klanmaydi,  qanday 
foydalanilgan bo’lsa, shunday holda qodiriladi.