T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Q o‘I m ashinalariga nisbatan qo‘yiladigan umumiy taiablar.
Q o i 
m ashinasining 
xizm at 
muddati, 
buzilm asdan 
ishlashi, 
shuningdek, uning unumdorligi, ish sifati undan to‘g‘ri foydalanishga 
va qarovga, nuqsonlarni o‘z vaqtida b artaraf etish, uni ishga 
yaxshilab tayyorlashga ham da ishni m aqsadga muvofiq usullari va 
qoidalarini bilish va ularga rioya qilinishiga bogiiq.
M ashinani om bordan olishda, shuningdek, ishga tayyorlashda 
m ashinaning ishga yaroqliligini hamda komplektliligini pasportdagi 
ko‘rsatm alarga muvofiq tekshirish kerak.
Agar m ashina uzoq m uddat saqlab qo‘yilgan b o isa, uni qaytadan 
ishga tushirish zarur. Buning uchun uning barcha sirtlaridagi 
konservatsiya moyini benzin yoki uayt-spirtga ho ilangan latta bilan 
ketkazish, keyin quruq latta bilan yaxshilab artib chiqish lozim.
Elektr m ashinani tarm oqqa ulashdan oldin kuchlanishni va tok 
chastotasini tekshirish, pnevm atik m ashinani ishga tushirishdan 
oldin esa unga kelayotgan siqilgan havo bosim ini tekshirish lozim.
M ashinada 
mustaqil 
ishlashga 
ishlab 
chiqarish 
taiim in i 
tugatgan va elektr xavfsizligi bo‘yicha m alaka guruhiga ega b o ig an
shaxslargagina ruxsat etiladi. U lar bu ishni hunar-texnika bilim 
yurtining o'quv ustaxonalarida o‘rganadilar. Shundan so'ng xavf- 
sizlik texnikasidan belgilangan tartibda imtihon topshiradilar va 
ishlab chiqarish sharoitida yana o‘z bilim larini oshirish uchun 
yo ilan m a oladiiar.
291

---

4.2. MUTAXASSISLIKNING «MELIORATSIYA MASHINALARI»
FAN! BO‘YICHA QISQACHA MA’LUMOTLAR
Kanal qazish mashinalari. 
Ochiq tarm oq qurilishini mexanizat- 
siyalashtirishning asosiy yo‘nalishi va m ehnat unumdorligini 
oshirishning asosiy rezervi uzluksiz ishlaydigan universal melio- 
ratsiya m ashinaiaridan kengroq foydalanishdir.
Zaxi qochiriladigan va sug'oriladigan zonalardagi quriiish 
obyektiarida yuqori unumii m ashinaiardan foydalanilsa, melio- 
ratsiya qilinayotgan m aydonlarni foyd'alanishga topsbirish mud- 
datlari qisqaradi, bajarilgan ishlar sifati yaxshilanadi, ishlarni 
mexanizatsiyalashtirish darajasi ortadi.
Suv olib ketiladigan va olib kelinadigan ochiq kanallar qazishga 
m oijallangan uzluksiz ishlovchi m ashinalar kanal qazgichlar deb 
ataladi. Uzluksiz ishlaydigan kanal qazgichlar zax qochirish va 
sug'orish siste-m alarining kanallarini qurish va remont qilish uchun 
m o‘ljallangan.
Kanal qazgichlar ish organlari passiv (plunjerli), faol (rotorli) va 
kombinatsiyalangan m ashinalarga boiinadi.
Kanal qazgichlar. asosan. ikki tipda ishlab chiqariladi: ikki 
ag‘dargichli katta plug ko‘rinishidagi plugli kanal qazgichlar, ikkita 
diski va frezalari b o lg an frezali kanal qazgichlar. Disklar bir-biriga 
nisbatan 90° burchak ostida va gorizontal yuzaga nisbatan 45° 
burchak ostida joylashadi.
Kanal qazgichlar o‘z g‘ildiraklarida yuradigan tirkalm a va 
o‘rnatma xillarga ham ajratiladi. Tirkalma kanal qazgichlar ham, 
o'rnatm a kanal qazgichlar ham ishlash prinsipiga ko‘ra uzluksiz 
ishlaydigan qurol hisoblanadi. Traktor yurib ketayotganda kanal 
qazgichning plugli korpusi gruntga botadi, grunt kanal qazgich 
ag‘dargichlari bo‘ylab qazim adan yuqoriga uzluksiz ko‘tarilib 
turadi.
Frezali tipdagi kanal qazgichlarning ag‘dargichi gruntni k o larib , 
uni kanal qazgich frezalariga keltiradi, ular esa gruntni dala yuza- 
siga sepib ketadi.
292

---

Plugli kanal qazgichJarni yirik toshlari yoki daraxtfarning 
yirik ildiz sistemalari bo‘lmagan torfli ham da m ineral gruntlarda 
ishlatish m um kin. Frezali kanal qazgichlardan daraxtlartim g 
ildiz sistemasi m ayda bo‘lgan torfli gruntlarda va harsangtoshlar 
boim agan m ineral gruntlarda foydalanish m aqsadga muvofiqdir, 
chunki frezali kanal qazgichlar yuqori kesish tczligida (3 0 -4 0 m/s 
gacha) ishlaydi.
Frezali kanal qazgichlar ko’pmeha m ineral gruntlarda snglorish 
kanallari qurishda qo‘llaniladi, frezaning kesish tezligi, odatda,
2 
m/s dan oshmaydi, shuning uchun ular bilan dambalar qurish 
mumkin.