T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Q o4 mashinalari
Umumiy iwa'lumotlar, 
Dvigatel o‘rnatilgan va ish jarayonida 
og‘iriigi m ashinani boshqarib turuvchi operator q c lig a to‘la yoki 
qisman tushadigan texnologik m ashinalar 
qo‘I mashinalari 
deb 
yuritiladi.
Qo‘l m ashm alarining massasi 1,5-10 kg bo‘ladi.
Qo‘l m ashinalari dvigatelni ta’minlovchi energiya turi, ish orga- 
nining xususiyati va harakat ko‘rinishiga, ish organining ishlov 
berilayotgan materialga ta’sir ko'rsatish prinsipiga, bajaradigan 
qurilish ishining turiga va boshqa belgilariga ko‘ra tasniflanadi.
Har bir sinf (guruh)ning ichidagi qo'i m ashinalari qo‘shimcha 
belgilariga ko‘ra, shu jum ladan, tezligi, mehnat xavfsizligining 
ta’m inlanishi, energiyani boshqa turdagi energiyaga aylantirish 
usuli, ishlatilish uslubi va boshqa belgilarga ko‘ra kichik guruhlarga 
b o iin ish i mumkin.
Ta’m inlash energiyasi turiga ko‘ra qo‘l mashinalari, elektr, 
pnevmatik, ichki yonuv dvigatelli, gidravlik va pirotexnik xillarga 
bo‘linadi.
0
‘rnatilgan dvigateli bo‘lmagan m ashinalarning kichik bir qismi 
ishlatilish samaradorligiga ko‘ra qo'l m ashinalariga yaqin turadi; 
ular (tallar, domkratlar, skoba qoqish m ashinalari) bevosita qo‘l 
kuchi bilan harakatga keltiriladi.
Elektr qo'l m ashinalari elektr dvigatelli va yuritm ali mashi- 
nalarga bo‘linadi.
Bunda m azkur m ashinalar o‘zgarm as tokda, bir fazali o‘zgaruv- 
chan tokda ishlovchi kollektorli va asinxron dvigatellar bilan; uch

---

fazali o‘zgaruvchan tokda ish love hi ham da normal va oshirilgan 
chastotali tokka m oijallangan asinxron dvigatellar bilan jihozlanadi.
Elektr yuritm ali q o i m ashinalariga parm alash, rezba o‘yish, 
silliqlash, jilo be fish, yo‘nish, shibbalash, gayka burash, holg'alash. 
ziehlash, perforatsiyalash mashinalari, diskli arralar, elektr randalar, 
elektr iskanalur, titratkichlar (vibratorlar), elektr qaychilar, bo‘yoq 
purkagichlar, bo'yoq aralashtiigichlar, tebranm a elektr elaklar va 
boshqa ko'pgina m ashinalar kiradi,
Pnevm atik q o i m ashinalari rotatsion, turbinali va porsbettli 
xillarga bo’linadi,
Pnevm atik yuritm ali qo‘l m ashinalariga parm alash, jilvirlash, 
rezba o‘rash, rezba qirqish mashinalari, pnevm atik qaychilar, 
m isranglar (lomlar, bolg‘alar, o‘ygichlar, tebratkichlar, vibratorlar va 
boshqalar) kiradi.
Ichki yonuv dvigatelli qo‘l m ashinalari benzin bilan ishlaydigan 
dvigatelli va dizel dvigatelli xillarga bo‘linadi.
Pirotexnik qo‘l m ashinalariga asosan pirotexnik pistoletlar 
(porshenli qurilish-montaj pistoletlari) kiradi.
Ish organining xarakteri va ko'rinishiga ko‘ra q o i m ashinalari 
ish organi aylanma, qaytm a va m urakkab harakat qiluvchi xillarga 
boiinadi.