T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

ergonom ik
ko'rsatkichlar
deb 
ataladi. 
M ashinani 
ekspluatatsiya 
qilish 
jarayonida atrof-muhitga zararli ta'sir ko‘rsatish darajasi 
ekologik
ko ‘rsatkich
bilan belgilanadi. M ashinani yaratishga, tayyorlashga 
va ishlatishga sarflanadigan xarajatlar 
iqtisodiy к о 'rsatkich
bilan, 
m ashinaning standart, unifikatsiyalangan ham da original qismlar 
bilan ta’minlanganligi, shuningdek, uning boshqa m ashinalarga 
320

---

nisbatan unifikatsiyalanganlik darajasi standartlashtirilganlik va 
unifikatsiyalanganlik ko‘rsatkichlari bilan belgilanadi.Yuqorida sanab 
o‘tilgan sifat ko'rsatkichlarining ichida m ashinani ishlatishga ko‘proq 
ta’sir qiluvchi ko‘rsatkich ishonchlilik bo lib , unga buzilm asdan uzoq 
m uddat ishlash, tuzatishga moslashganlik va saqlanuvchanlik ham 
kiradi.
M ashinaning ishonchliligi uning texnik holatiga sezilarli ta’sir 
qiladi, M ashinaning 
Texnik holati
deganda, uning ishlab chiqarish va 
ishlatish jarayonida o‘zgaradigan xossaiarining yig‘indisi tushuniladi, 
bu xossalar m e’yoriy-texnik hujjatlar asosida belgilangan beigilar 
va param etriar bilan m ashinaning m a’lum vaqtdagi sifatini aniqlab 
beradi.
Agar m ashinaning texnik holati m e’yoriy-texnik hujjatlardagi 
talablarga to'la javob bersa, u benuqson holatda deyiladi, agar shu 
talablardan birontasiga javob berm asa ham buzuq holatda deyiladi. 
M ashinaning belgilangan vazifani bajara olish layoqatini tavsiflovchi 
barcha parametrlari m e’yoriy talablariga mos kelsa, m ashina 
ishga layoqatli holatda, agar ulardan birontasi mos kelmasa, ishga 
layoqatsiz holatda deyiladi.
M ashinaning belgilangan talablarga har bir mos kelmasligi 
uning nuqsoni (defekti) hisoblanadi. M ashinaning ishga layoqatliligi 
saqlangan holda benuqson holati o‘zgargan b o isa , u shikastlangan, 
agar ishga layoqatliligi o'zgargan bo‘lsa, buzilgan (ishga yaroqsiz) 
hisoblanadi.
Konstruksion, ishlab chiqarish va ekspluatatsion buzilishlar 
bo‘ladi. K onstruksion buzilish loyihalashning m ukam m al emasligi 
yoki loyihalash uchun belgilangan m e’yorlarning buzilganligi 
tufayli sodir bo‘ladi. Ishlab chiqarish buzilishi esa tayyorlash yoki 
tuzatish jarayoni buzilganligi, ekspluatatsion buzilish m ashinani 
ishlatishning belgilangan qoidalariga rioya qilm aslik tufayli sodir 
bo‘ladi.
M ashina sifatining muhim ko‘rsatkichlaridan yana biri m ashina­
ning ishlay olish davomiyligi yoki u bajaradigan ishlarning hajmini 
ifodalovchi ish hajmi (narabotka) hisoblanadi. Meiioratsiya va
321

---

quriiish m ashinalari uchun ish hajmi olch o vi sifatida moto-soat yoki 
m ashina-soat qabul qilingan, moto-soatlar m ashinaga o'rnatilgan 
schyotehiklar yordamida hisobga olib boriladi, M ashinaning 
ishlatish boshlanishidan yoki tuzatish (ta’m ir)dan keyin qayta 
ishlatiia boshlaganidan to ishdan chiqadigan chegaraviy hoiatigacha 
hisoblangan ish hajmi