a
nuqtaning atrofidan olingan,
a
dan
farqli barcha
x
nuqtalarda
f(x
) >
b
tengsizlik o‘rinli va lim /(x ) mavjud bo‘lsa, u
x - * a
holda lim /(x ) >
b
boMadi. (Bu tasdiq tengsizlikda limitga o’tish haqidagi teorema
x-+a
deb ataladi ).
S a r+ l
Limitlami toping (85-106):
3-85. lim (5x
2
+ 2x — 1)
3-86. lim ■
x->—2
J
*-цх3-2х+3
3-87. lim
3-88. lim
^
x -* 0
x 2 - x
x-+3 2 x +8
i *
x 2- 6 x + 5
4 х 3 - З х г + х
3-89. lim—
-
---
3-90. lim -----
x - » 5
x 2 - 2 S
x —*0
2 x
- Л ,
1
.
X 3 + x + 2
л л
2 x 2- x —t
3-91. hm —-—
3-92. lim —
7
——
X->_1 x
+1
x^~~6x +5x+/}
2
.
. .
x 3 - x 2 + 3 x - 3
_ _ .
x
2 + 7
x
+ 6
3-93. lim .
■■---
3-94. lim
x - * l 2 x 3 - 2 x 2 + x - l
'
6 x 3 + 6 x 2 + 3 ;t+ 1 8
84
3-95. lim
3-97. lim
3-99. lim
JC
-+0
v'x+25-5
x-+0
x2+2x
У2Х+3-3
x->3 Vx-2-1
Ve—
x—2
3-96. lim
x 2-2x
3-98. lim
JC->2 Vat2+ 6*-4
sfY—
x—i
3-101. lim
X
х+5хг- х 3
X~*oo 2
x
3 -
x
2 + 7
x
x 3+x
3-100. lim
x-*l
V
S —x —2
X 2 — 16
3-102. lim
ДГ-+4 V s = j? - 3V 5=3
1 - 3 * 2
X —*oo X 2 + 7 x ~ 2
3-103. lim .
X~*oo X * - 3 X 2 +1
3-105. lim
(Vx
2 + 4 - x)
ДГ—*+oo
y
3-104. lim
x s-2x
x-юо2x3+x2+l
3-106. lim ( 4 — - x )
X
-+00
\ x 2 —3
/
3-107. Ushbu tasdiqni isbotlang. agar lim
fk(x),k
=
l,n
mavjud bo'lsa, u
holda
a) Hm(/j(x) + ••• + /„(*)) = Jim
fx(x) +
•■•+ lim /„(*);
дг-*а
x—*a
^
’ "■ ’
= iS j/iC *) ‘ - ’ Hjj/nC*)
formulalar o‘rinli.
3-108. Aytaylik lim /(* ) = a va lim g(t) =
x0
bo'lsin. lim
f(g (t
)) =
x xo
t-*t0
t_»tn;
a kelib chiqadimi? Javobingizni asoslang.
7-§. Ba’zi bir ajoyib limitlar
Limitlami hisoblashga doir mashqlarda ba’zi bir ifodalaming limiti ko‘p
marta uchraydi. Shuning uchun ulami alohida ko‘rib chiqamiz.
s i n
X
3.59-teorema Ushbu lim---
=1
tenglik o'rinli
x_>0
X
85
у
A B--
SI 7X
С D*%
X
Б
-X
D
/
В
if
\
/
X)
'
/
4
1C
\
/
X
£3 sin
X
X
-"J
-
s i
19-rasm
Isbot. 0 Ma’lumki, 0sinx0 boMgani uchun
x
1
sinx
bu tengsizlikni sinx ga bo‘lsak, 1<--- <---- hosil boiadi. Bundan cosx<---
sinx cosx
x
<1 kelib chiqadi. Uni (-1) ga ko‘paytirib, 1 ni qo‘shsak, 0tengsizlikka kelamiz. Endi,
, cosx juft funksiyalar boMgani uchun bu tengsizlik
x ni -x bilan almashtirganda ham o‘zgarmaydi. Shu sababli, oxirgi tengsizlik
0
dan
farqli barcha
x €
larda o‘rinli. Qolaversa,
0
< x <
j
boMgan x larda 1-
cosx=2sin
2
— <2|sin —1<2| — |=|x boMadi. Bulardan, |l-^^|<|x| tengsizlik hosil
2
2
2
x
boMadi. Bundan x -> 0 da 1 -----
*
0, ya’ni lim -- =1 kelib chiqadi. ♦
X
X
Odatda bu tenglik
birinchi ajoyib limit
deb yuritiladi.
3.60-natija. Quyidagi tengliklar o‘rinli:
Isbot. 0 a) lim-1—
= l im--- -
x->U
%
х->0
cos — + sin — cos — sin
2
sin
2
—
= lim-
2
_
1
2
4
= —lim
2
sin —
___
2
x
v
2 у
smx
b) lim
..
.
.. sin л: , , ,
lim----lim--- =
11
=
1
>
x^° x
^ x
x_>flCOS
X
X J ^ c o s x
*-*0
X
3.61-teorema. Ushbu lim^l + — j
=e
tenglik o‘rinli.
Isbot.
0
Awal lim
^1
h
— ^
=e
ekanligini ko‘rsatamiz.
Aytaylik, {**} ketma-ketlik +oo ga intiluvchi ixtiyoriy ketma-ketlik boMsin.
^ holda, barcha
к
lar uchun лг
*>1
deb qarash mumkin. Endi,
xk
ning
butun qismini
nk
orqali belgilaylik, ya’ni
Пк=[хк].
Shunday qilib,
\
^
1
Г
n jj
l|
1
+ ^
^etma"ketlik ||i + A
jjj
ketma-ketlikning qismiy ketma-ketligi
boMadi. Endi,
nk<,
x n
< n
k+1
dan
1
1 . 1
< — < — va
1
+
nb
+1
<
1
+ —
<
1
+
fij- +1
tengsizliklar kelib chiqadi. Shu sababli,
lim
г —►-ко
lim
1
+
1
1
+
nk
+1
1
= lim
= lim
1
+
1
ЧЯЦ
+1
,
Y4
1
+ -
П
t
у
Пк + l
у
f=e.
1
+ —
n,
87
boMadi
va oraliq ketma-ketlikning limiti haqidagi teoremaga asosan
lim
X
—►+
0
C
V
Agar oxirgi tenglikda
x=-y
almashtirish bajarsak, u holda x->-oo da >->+oo
1
н—
~e
kelib chiqadi. Demak, lim 1 + — =
e.
x.
x
boMadi va j l + — j =^1-—j =
j =j\ + —
j munosabatlargako‘ra
lim I
1
+ - I = lim
i +. 1
V
y
- 1
= lim
У - + + OC'
y—
l
У- IJ
к
у - 1
-e
kelib
chiqadi. Demak, lim I 1 + — I
=e.
Isbotlangan bu ikki tenglikdan liml 1 + — )
-e
boMadi. ♦
Oxirgi tenglikdan 1 ^ 0 +
y )v ~ e
ekanligini keltirib chiqarish mumkin.
1
t
~
Haqiqatan,
x=—
almashtirish kiritsak,
y
-+0 da x-*x> boMib, lim(l + y)r =
у
v-»0v
limf 1 + — | =
e
kelib chiqadi.
x )
Murakkab funksiyaning limiti haqidagi teorema yordamida quyidagi
tengliklami keltirib chiqarish mumkin:
..
logQ(1 -+-л:)
1
ln(l + x) ,
. ..
3.62-natija lim------- = ---, xususan lim----- = 1 tenglik о nnli.
X
lna
X
Isbot. 0 lim
+ — = limlog (1 + x)* = log
e
= ——
x-м
x
*-*o
‘
‘
lna
3.63-natija. lim q
= Ina, xususan lime
= 1 tenglik o‘nnli.
x
- * 0
x
* - *
X
Isbot. 0 A gary ^- l desak, u holda a*=l+y yoki x=loga(l+y) boMib, x->0 da
.. ax -
1
v
.
y—»0 boMadi. Demak, lim----= lim--- 1----= ln a >
Jr
->0
Д-
y
->0
logQ(l + y)
gg
(l + xV'-l
3.64-natija. lim------- =// tenglik o'rinli
x-M)
x
Isbot. 0 Agary=(l+jc)>l-l desak, u holda (l+x>‘=l+>> yoki |iln(l+x)=ln(l+y)
bo'lib, x—>0
day
—»0 bo'ladi. Demak,
0
+
* r -
i
lim
x->0
ж-ЛХ
x-*C
X - l n ( l + y )
^ { l n
( l + y )
JC
J
И '
1 — cos
4x
3.65-misoI. lim------ limitni hisoblang
x~*°
xsin
2
x
Yechish. lim
— -°s4x
iim ? sm' 2x =
2
=
4
x-*° xsin
2
x *-*o xsin
2
x
x-*o 2x
3.66-misol
limitni hisoblang.
Yechish. lim
lim
X —КО
f .
i + 1
X + l
(
x +
2
N
f-
[x + l ,
Jl
3
•(
V,
\ x+l
x+l
- 3
= e~-l = e3.
3.67-misol. lim
- 1
2x
— limitni hisoblang
«-*>
2x
6
Yechish. 64-natijaga ko'ra
<У1-2х-1_ 1
О " 2*)" ~1
( 1Л
1 1
2
hm--------lim
(-
2
) = —. — .(-
2
)=- —
x~*°
3x
3 «-л
-2x
3 n
3n
8
-§. Funksiyalaming limitga ega bo'lish shartlari
1.
Monoton funksiyaning limiti. Aytaylik, y=/jc) funksiya
X
to'plamda
berilgan va
a
nuqta shu to'plamning limit nuqtasi bo'lib, barcha xe
X
lar uchun jc bo'lsin.
89
3.68-teorema. Agar
y=J{x)
funksiya
X
to‘plamda o'suvchi va yuqoridan
chegaralangan boMsa, u holda u
a
nuqtada limitga ega, agar yuqoridan
chegaralanmagan boMsa, uning limiti
+00
bo'ladi.
Isbot. 0 Aytaylik, у=Дх) funksiya
X
to'plamda yuqoridan chegaralangan
boMsin, ya’ni {Дх) :
xeX
} to'plam yuqoridan chegaralangan. Bizga ma’lumki, bu
to'plam aniq yuqori chegaraga ega. Uni
b
orqali belgilaylik: Z>=sup{/(x):
xeX).
Endi,
b
son^.v) funksiyaning
x-*a
dagi limiti bo'lishini ko'rsatamiz.
Aniq yuqori chegara ta’rifiga ko'ra, barcha
x g X
lar uchun
J[x)
va ixtiyoriy
e
> 0 uchun biror
x' E X
topilib,
f(x') > b — s
bo'ladi. Berilishiga ko'ra
j{x)
funksiya o'suvchi. Ya’ni, barcha
x' < x
larda
f(x') < f{x
) bo'ladi. Bundan
b — e
<
f(x) < b < b
+
e
tengsizlikni hosil qilamiz. Agar
5
=
a
—
x'
deb olsak, u
holda
0<\x — a\ < S
tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha
x
larda
b — e<
f( x ) < b + s
tengsizlik o'rinli bo'ladi.
Demak, ta’rifga binoan, lim^jc)=&.
x ~ > a
Endi, Aytaylik, Дх) funksiya yuqoridan chegaralanmagan bo'lsin. U holda
qanday ДХ) katta son olmaylik, shunday
x' E X
mavjud bo'lib, / ( * ') > A bo'ladi.
Дх) funksiya o'suvchi boMganligi uchun
x > x'
tengsizlikni qanoatlantiruvchi
barcha
1>Do'stlaringiz bilan baham: |