T u r g u n b a y e V r I s k e L d I m u s a m a t o V ic h matematik analiz



Download 7,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/172
Sana03.01.2022
Hajmi7,99 Mb.
#317111
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   172
Bog'liq
fayl 1117 20210526

x
 ga berilgan 
fix')
 + 
g(x)
  sonni mos qoyish 
natijasida  yangi  funksiyani  hosil  qilamiz.  Bu  funksiya  /   va 
g
  funksiyalaming 
yig‘indisi deyiladi va 
f  + g
 kabi belgilanadi. Shunday qilib, 
(f
 + 
g)(x)
  = / (
x)
 + 
g(x).
  Shunga  o'xshash  bu  funksiyalaming  ayirmasi,  ko'paytmasi  va  boMinmasi 
(g(x) Ф
 
0
 boMgan nuqtalarda) mos ravishda quyidagicha aniqlanadi: 
(f — g)(x)  =
f(x) -
 sM, a  • 
g )W  = fix) ■
 g(x),  (£)
 (*) = Щ
Masalan, 
f(x)
  = 
x2, g(x) = x2
  + 
x
 funksiyalar 
X
- R   da berilgan boMsa,  u 
holda  ( /  + £)(*)  = 
2x2
 + 
x,  (J - g)(x)
  = 
-x,  (Jg)(x)
  = 
+ x
3
  lar 
X
  da,
(~) (*)  = 
esa (—
00
, —l )  и (—1,0) U (0, +
00
) da funksiya boMadi.
Funksiyalar  ustida  yana  bir  amalni,  funksiyalar  kompozitsiyasi  amalini 
aniqlash mumkin.
3. Murakkab funksiya. Funksiyalar kompozitsiyasi.
3.6-ta’rif.  Aytaylik, 
u=tp(x)
 funksiya 
X
 to‘plamda aniqlangan  va  qiymatlar 
to‘plami 
E(

 boMsin. Shuningdek, у = /(u ) funksiya 
E((p)
 to‘plamda  aniqlangan 
boMsin. U holda у=Д^д:)) funksiya 
X
 to‘plamda aniqlangan 
murakkab funksiya
 yoki 
(p
 va/
funksiyalaming kompozitsiyasi
  deyiladi  va 
f  ° 

  orqali  belgilanadi: 
(J
 °
Ф){х)
  = /ООО)-
60


12
-rasm
3.7-izoh.  Ta’rifdagi 
X
  to‘plam 
и
 = 


  funksiyaning  tabiiy  aniqlanish
sohasiga teng boMishi  shart emas.  Masalan,  u = 
= 1 — x2, у = f( u
)  = Vu 
boMsin.  u  = 
1 - x 2
  funksiyaning  tabiiy  aniqlanish  sohasi  (-
00
; +
00
),  unga  mos 
qiymatlar to‘plami (—
00
,
1
]. Bu to‘plamda 
f(u )
  = Vu funksiya aniqlanmagan.
Lekin 
X =
  [—1,1] deb olsak, 
E(cp)
  = [0,1] boMadi va bu to‘plamda 
f(u ) = 
Vu  funksiya  aniqlangan.  Demak, 
X =
 [-1,1]  to‘plamda 
f(

  = Vl - x

murakkab funksiya aniqlangan.
Mashq va masalalar
3-1. 
f(x)  =  x3
  - 
3x
 funksiya benlgan. Quyidagilarni toping:
0
/ (
1
)
3 ) / ( - V 5 ) .
5)/(3x).
2)A - 3). 

)f(-x).
8
) / ( b -
2
).
Berilgan funksiyalaming aniqlanish sohasini toping (2-1
1
):
3-4 
fix )
  = log
3
(-x) 
3-5. 
fix )
  = 
Vx2 -7x + W
3-6. 
fix )
  = x
2
 
+ tgx
 
3-7 
fix )
  = Vx — 7 + V
10
 - x
61


3-8./М = - p § =  
3-9  /(дг) =  й
+ 2
 +
3-10 ./(*)  = 
e 'x
 ■
 log2(2 - 3x)  3-11. 
f(x)
  = arccos(x - 2) - ln(x - 2) 
Berilgan funksiyalaming qiymatlar to‘plamini toping (12-17):
3-12. / (* ) 
=
x
2-Q
x
 + 20
 
3-13. 
f(x)
  = 3
~*2
3-14. 
fix ) = 2
 sin* — 7 
3-15./(x)  = - + 4
3-16./(x) 
= -arctgx
 
3-17. / (* )  = 
+ 2
Berilgan funksiya grafigini chizing (18-21):
| -
1
, agar jc < 
0
 bo'lsa,
3-18. 
signx={
 0, agar 
x =
 0 bo'lsa,  (x mng ishorasi)
^
1
, agar x
> 0
 bo'lsa.
3-19. a) v=[x] 
(x
 ning butun qismi). 
Ь)>»={л:} (jc ning kasr qismi)
3-20 
f(x~\
 = (  * ’ 
адаГ
 ° - 
x ~
 
1
 
bo'lsa- 
{2 — x, agar
 
1
 < 
x
 < 
2
 
bo'lsa.
3-21
 
qix)=\  '/*>a9ar0
 ^  
x < 1 bo'lsa,
12
 — 
x, agar 1 < x < 2  bo'lsa.
f
 (*) va 
g(x)
 funksiyalar berilgan. 
f  + g ,f  - g , fg, f/g
 va 
g /f 
funksiyalaming aniqlanish sohasini toping. Ulami qiymatlarini hisoblash uchun 
formula yozing (22-23):
3-22 
.f(x)
  = 
x, g(x)
  = 
y jx - l 
3-23. 
f(x)
  = VI - 
x, g(x) = VTTx
3-24. Agar 
f(x) = x + 5
 va
g(x) = x2 -
 3 bo‘lsa, quyidagilami toping:
a) / ° ^ ( 0 ) ;  
b ) / e / ( - 5 ) ; 
c)g°g ix ); 
d ) g o f
(x); 
e)
0
(/( 
0
)) 
t)g(g(2))-,
 
g) / ( / ( * ) ) ; 
h)/ (* (* )).
3-25 . Berilgan f va g funksiyalar uchun 
f  о fix);  f
 ° 
g(x);  g
 ° 
g{x))  g о 
f
 (л:) murakkab funksiyalami tuzing va ulaming aniqlanish sohalarini toping (26- 
28):
62


3-26./(*) =  i   * ( * ) = £ .
3-27/0) = jlj, s (x) = V3TTT.
3-28./(дг) = 
д(х)
  = scm(x)
3-29.  13-rasmda aniqlanish sohasi 
[0,2], qiymatlar tolplami [
0
,
1
] boMgan 
f
 (x) funksiya grafigi berilgan. Quyidagi 
funksiyalaming aniqlanish sohasi va 
qiymatlar to‘plamini toping, grafigini chizing: 
13-rasm
a )f(x ) +
 
1

b ) f( x ) -
 
2

c) f(x +
 
1
);
d )f(x -
 
2
);  e ) - / ( * ) ;  
f) f(-x);  g ) l + f ( x - l
).
3-§. Funksiyalaming muhim sinflari 
1. 
Chegaralangan va chegaralanmagan funksiyalar
3.8-ta’rif. Agar 
X
 to‘plamda aniqlangan 
fix)
 funksiya uchun shunday 
b
 son 
mavjud  boMib,  ixtiyoriy 
xeX
 lar  uchun 
fix)
  tengsizlik  bajarilsa, 
fix)
  funksiya 
yuqoridan chegaralangan deyiladi.
3.9-misol. 
f{x)
  = 
^ ^ 7
  funksiya  X  = (—
oo; 
-f 
oo) 
oraliqda  yuqoridan 
chegaralangan ekanligini isbotlang.
Yechish. X dan olingan ixtiyoriy 
x
 uchun 
x2
  > 0, bundan 
^ 7
 <  1 boMadi. 
Demak,  shunday  1  soni  mavjudki,  X = (—
00
; +
00
)  oraliqdan  olingan  ixtiyoriy 
x 
uchun 
f(x)  =
 
<  1 o‘rinli. Bu berilgan funksiyaning yuqoridan chegaralangan 
ekanligini isbotlaydi.
3.10-ta’rif. Agar 
X
 to‘plamda aniqlangan 
fix)
 funksiya uchun shunday 
a
 son 
mavjud boMib, ixtiyoriy 
xeX\ai
 uchun 
f(x) > a
 tengsizlik bajarilsa,/jc) funksiya 
quyidan chegaralangan deyiladi.
3.11-misol./(* )  = 
^“ 7
  funksiya  X =  (-
00
; +
00
)  oraliqda  quyidan 
chegaralangan ekanligini isbotlang.
63


Yechish. 
X
  dan  olingan  ixtiyoriy 
x
  uchun 
x2 +
 1 > 0  boMganligi  sababli 
> 0  boMadi.  Demak,  shunday  0  soni  mavjudki, 
X
 = (—oo; +oo)  oraliqdan
olingan  ixtiyoriy 
x
  uchun 
f(x)
  = 
^ 7
 > 0  o‘rinli.  Bu  benlgan  funksiyaning 
quyidan chegaralangan ekanligini isbotlaydi.
3.12-ta’rif.  Agar 
f(x)
  funksiya 
X
 to'plamda  ham  quyidan,  ham  yuqoridan 
chegaralangan boMsa, u shu to‘plamda 
chegaralangan
 funksiya deyiladi.
Y uqorida qaralgan funksiya uchun  0  < 
- ^ 7
 <  1 barcha 
x EX
 larda o'rinli. 
Demak, berilgan funksiya chegaralangan.
Geometrik nuqtai nazardan quyidan chegaralangan funksiyaning grafigi, biror 
to'g'ri  chiziqdan  yuqorida  (14-a)  rasm),  yuqoridan  chegaralangan  funksiyaning 
grafigi biror to‘g‘ri chiziqdan pastda joylashgan boMadi. (14-6) rasm).
14-rasm
2. Juft va toq funksiyalar.
3.13-ta’rif. Agar ixtiyoriy 
xeX
uchun 
f(- x
)  = 
f(x)
 boMsa, u holda
7
(x) 
juft 
funksiya
 deyiladi.
3.14-ta’rif.  Agar ixtiyoriy 
xeX
 uchun / ( —
x)
  = — 
f(x)
  boMsa,  u holda 
fix) 
toq funksiya
 deyiladi.
Bu ta riflardagi 
f ( —x)  = f(x),  f ( —x)
  = 
—f(x)
  shartdan  agar funksiya 
x 
nuqtada aniqlangan boMsa, uning 
-x
 nuqtada ham aniqlangan boMishi kelib chiqadi.
3.15-ta’rif.  Agar  ixtiyoriy 
xeX
  uchun 
-xeX
  boMsa,  u  holda 
X
  to‘plam 
simmetrik to 'plant (O
 nuqtaga nisbatan) deyiladi.
64


Masalan, 
Хг
  = (—
2

2
), 
X2
  = (—
1
00
; +
00
),Л
3
  =  [—1; 1] 
lar  simmetrik 
to'plamlar, 
X4 =
  [—2; 
2),X5
  =  (1; +
00
) simmetrik bo‘lmagan to‘plamlar bo'ladi.
Shunday  qilib,  Дх)  funksiya  toq  yoki juft  bo'lishi  uchun  uning  aniqlanish 
sohasi simmetrik to‘plam bo'lishi zaruriy shart ekan.
3.16-misol.  Ushbu funksiyalami toq-juftlikka tekshiring:  a) 
fix )
  = 
x2 -
 
1

b) 
fix ) = yjx
 - 
1
; c) 
f{x)
  = 
Mx -
 
1
.
Yechish.  a) 
fix )
  = 
x2 —
 
1
  funksiyaning  aniqlanish  sohasi  barcha haqiqiy 
sonlar to'plamidan iborat, demak, simmetrik to'plam. / ( —x) = (—
x)2
 — 
1
  = 
x2 -

— fix).
 Bundan 
fix )
  = 
x2 —
 1 juft funksiya.
b) 
fix ) =yjx-
 
1
  funksiyaning  aniqlanish  sohasi  [l;+oo).  Ravshanki,  u 
simmetrik to'plam emas. Demak, 
fix )
  = 
\Jx-
 
1
 toq ham emas, juft ham emas.
c)  / ( * )  = 
yjx-1
  funksiyaning  aniqlanish  sohasi  barcha  haqiqiy  sonlar 
to'plamidan  iborat,  demak,  simmetrik  to'plam.  / ( —

Download 7,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   172




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish