|
Ijtim oiy falsafaning funksiyalari.
Ijtim oiy falsafaning asosiy
ilm iy-nazariy funksiyalari um um falsafa funksiyalari bilan aloqa-
dor. U lam i quyidagi tartibda keltirish mumkin:
— Dunyoqarashlik;
—Nazariy-m etodologik;
— Gnoseologik;
— Insonparvarlik;
— Mafkuraviy;
— Ijtimoiy-bashorat;
20
— Kommunikativ;
— Axloqiy-tarbiyaviy.
D unyoqarashlik funksiyasi.
Ijtim oiy falsafa xuddi falsafa kabi
inson dunyoqarashini shakl 1 anti rad i. Aibatta inson dunyoqarashini
shakllantirishda barcha bilim sohalari qatnashadi. Lekin ijtimoiy
falsafa jam iyat va inson haqidagi yaxlit ta’limot sifatida jam iyat va
insonning jam iyatdagi o ‘mi haqidagi bilim larining shakllanishiga
yordam beradi, jam iyatda ro ‘y beradigan turli ijtimoiy jarayonlarga
ongli m unosabatni shakllantirishga xizmat qiladi.
N azariy-m etodologik funksiyasi.
Ijtimoiy falsafa jam iyat tizimi
va rivojlanishidagi um um iylikni aniqlash, ijtim oiy hayot sohalari-
ning o'rnini ko'rsatib berish, inson bor!ig‘i va mohiyatini yoritish,
insoniyat tarixining mohiyatini tushuntirib berish bilan boshqa xu-
susiy ijtimoiy fanlar uchun o ‘ziga xos m etodologik asos vazifasi-
ni bajaradi. Ijtim oiy falsafaning m etodologik funksiyasi deganda,
ijtimoiy falsafaning jam iyatni to ‘g‘ri anglash m etodlari haqidagi
fan ekanligi nazarda tutiladi. Falsafa tarixida olamni, shu jum ladan
jam iyat' va insonni bilishning ikki asosiy m etodi shakllangan. Bu-
lar:
dialektika
va
m etafizika.
Ijtim oiy hayotni o ‘rganishga dialekti-
ka va metafizika turlicha yondashadi.
— agar dialektika ijtim oiy hayot hodisalarini o ‘rganishda, ular
orasidagi eng um um iy universal aloqadorliklarga e ’tibor berishni
taqozo etsa, metafizika aloqadorliklarni faqat tasodif sifatida o‘rga-
nadi, har bir ijtimoiy jarayon, o ‘zgarish faqat o ‘ziga xos, takrorlan-
mas, deb biladi.
— agar dialektika ijtimoiy hayot va insonni o ‘rganishda taraqqi
yot tamoyilidan kelib chiqsa, metafizika faqat miqdoriy o ‘zgarish-
lam igina tan oladi.
— agar dialektika olam ning barcha k o ‘rinishlari kabi jam iyat va
inson olam ining m ohiyatida ziddiyatlar am al qiladi, ziddiyatlam ing
borligi v a mutanosibligi jam iyat va inson m avjudligida namoyon
bo‘ladi, ayni vaqtda ziddiyatlar orasidagi m unosabat taraqqiyotga
olib boradi, deb bilsa, metafizika qaram a-qarshiiiklar ijtimoiy ja
rayonlarga xos em as, degan qoidaga asoslanadi.
21
G noseologik fim ksiya.
Ijtim oiy falsafa ijtimoiy borliqni bilish
imkoniyatlari v a chegaralarini, ijtimoiy bilishning samarali y o ‘llari
va usullarini ishlab chiqadi. U ijtim oiy bilish jarayonida subyekt-
ning obyektga boMgan munosabatini tahlil qilish orqali ijtimoiy
haqiqatni anglab etishning samarali pozitsiyalarini belgilab beradi.
Xususan, I.K ant o ‘zining “S o f aql tanqidi” asarida falsafiy bilim-
lam ing chegarasini quyidagi savollar bilan aniqlash mumkinligini
aytib o ‘tadi:
— M en nimani bila olam an?
— M en nim a qilishim kerak?
— N im aga um id qilishim , ishonishim kerak?
K ant yuqoridagi uchta savolga javob topilsa, “Inson nima?” 1
degan eng muhim savolga ham o ‘z-o ‘zidan javob topilishini, ham
da inson muammosi har qanday gnoseologik faoliyatning markaziy
muammosi ekanligini nazarda tutgan edi.
Insonparvarlik funksiyasi.
Ijtim oiy falsafa tom onidan ishlab
chiqilgan har qanday ijtimoiy taraqqiyot modeli insonparvarlik me-
zonidan kelib chiqadi. U tarixiy taraqqiyotning qaysi bir bosqichi-
ni o ‘rganmasin, qaysi bir ijtimoiy-siyosiy tuzum ga baho bermasin,
a w a lo inson m anfaatlariga qanchalik m os ekanligi nuqtai nazari-
dan yondashadi. Zero, ijtim oiy taraqqiyot - ijtimoiy falsafa nazdida,
a w a lo insonparvarlik m uhitining qaror topib borishi bilan belgi-
lanadi. B u borada ishlab chiqilgan ijtimoiy-falsafiy nazariyalar va
konsepsiyalar jam iyatda insonparvar m unosabatlar o'rnatilishiga
xizm at qiladi. Eng qadimiy davrlardan falsafani inson, uning mo
hiyati, qadr-qimmati qiziqtirib kelgan. Aslida falsafa inson hayo
tining m a’nosini o ‘ylashdan boshlangan. Ijtimoiy falsafa “Inson va
olam”, “ inson-inson”, “ inson-jamiyat” muammolarini hal qilishga
yordam beradi.
Ijtim o iy prognozlash fu n ksiya si.
Ijtim oiy falsafa ijtimoiy jaray
onlam i ilmiy boshqarishda muhim aham iyat kasb etadi. B u bora
da ishlab chiqilgan futurologik konsepsiyalar ijtimoiy taraqqiyot
qonunlariga tayanib, ijtimoiy jarayonlar tendensiyasi v a istiqbolini
1
Кант И.
Сочинение: В 6 т. -М., 1964. Т.З. С. 661.
22
aniqlashda, kelajakni anglash va ilmiy bashorat qilish orqali jam i
yatni samarali boshqarish borasida muhim tavsiyalar beradi.
A xloqiy-tarbiyaviy fu n ksiya .
Ijtim oiy falsafa axloqiy-tarbiyaviy
funksiyani ham bajaradi. U ning bu funksiyasi insonni tarbiyalash-
ga, unda insoniy, axloqiy xislatlarni jonlantirishga y o ‘naltiril-
gan. Insonni shakllantirish va rivojlantirish unda falsafiy fikrlash
madaniyatini qaror toptirishni nazarda tutadi.
K om m unikativ fu n ksiya .
Ijtim oiy falsafa barcha ijtimoiy fanlar
tomonidan ishlab chiqilgan nazariyalarni integratsiya qilish, bu fan
lar o'rtasida doimiy aloqani ta ’minlash bilan kom m unikativ funk
siyani bajaradi.
M afkuraviy funksiya.
Ijtim oiy falsafiy g ‘oyalar umumbashariy
muammolami hal etish, farovon kelajakni barpo etish y o ‘lida in-
soniyatni ezgu m aqsadlar sari yetaklovchi, ulam i hamjihatlikka,
jipslikka chorlovchi, jahonda yalpi tinchlikni, teng va adolatli ham-
korlikni qaror toptirishga hizm at qiluvchi m afkura boMadi.
Umuman olganda, ijtimoiy falsafaning oliy o 'q u v yurtlarida
o ‘qitilishi talaba yoshlam ing dunyoqarashi kengayishiga, ijtimoiy.
voqeMikka ongli munosabatda boMishiga, ulam ing qaysi bir soha'-
ning mutaxassisi boMishidan qat’iy nazar, ijtim oiy jarayonlarga
keng planda yondashishlariga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
