T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 74 }–––––––––––––––––––––––––––––– 



1
k
F


bu yerda
k
1
– muhitni xarakterlovchi doimiylik (moy, suv, yopishqoq suyuqliklar).
Bu 
kuch suyuqlik yoki gazning harakat tezligiga proportsional kuch bo‘lib, kichik tezliklar 
uchun o‘rinli bo‘ladi. Katta tezliklarda esa formula biroz boshqacha ko‘rinishga ega bo‘lib, 
kuch tezlikning kvadratiga proportsional bo‘ladi. 
2
2



k
F


Arximed kuchi -
 
gaz yoki suyuqliklar ustunlarining har xil balandliklaridagi 
bosimlarning farqi hisobiga itarish kuchlari hosil bo‘ladi. Idishning shakliga bog‘liq 
bo‘lmaydigan, suyuqlik yoki gaz ustunining birlik yuzasiga ta’sir etuvchi bosim quyidagicha 
ifodalanadi:
 
P = F/S = mg/S = ρgh 
bu yerda 
S – 
suyuqlik yoki gaz ustunining yuzasi
, h – 
ustun balandligi
, ρ – 
suyuqlik yoki 
gazning zichligi.
Elektr yurituvchi kuch -
z
aryadlarga ta’sir qiluvchi, elektrostatik potentsial 
kuchlar tabiatidan farqli bo‘lgan barcha chet kuchlar. Ular yadro va elektronlar o‘rtasida 
elektromagnit ta’sirlardan iboratdir. Masalan, batareya, akkumulyatorlarda hosil bo‘lgan 
qarama - qarshi ionlar zaryadlarni siljituvchi elektr yurituvchi kuch, ya’ni kuchlanish 
potentsialini hosil qiladi. Quyosh batareyalarida yorug‘lik energiyasi hisobiga ichki 
fotovoltaik effekt asosida qarama - qarshi fazoviy zaryadlar hosil bo‘ladi va u 
fotoelektrik elektr yurituvchi kuchni xosil qiladi. EYuK tok manbaining energetik
xarakteristikasi hisoblanadi va u elektrga yot kuchlar hisobidan zaryadni ko‘chirishga sarf 
bo‘lgan ishning zaryad miqdoriga nisbatiga teng kattalik bilan o‘lchanadi.