T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 58 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
O’zgarmas 0X o’qibilan 0
M 
radius - vektor orasidagi burchakdan vaqt bo’yicha 
olingan birinchi tartibli hosila 
burchak tezlik
 
deb ataladi. 
Agar burchak tezlik 

o’zgarmas bo’lsa, aylana bo’ylab harakat 
tekis aylanma 
harakat
deb ataladi. Moddiy nuqta bir marta to’liq aylanishda 

=2

burchakka buriladi. 
2

burchakka burilishga ketgan vaqt
T
 
aylanish davri
deb ataladi. 
;
, 
Birlik vaqt ichida aylana bo’ylab qilingan to’liq aylanishlar soni 
aylanish chastotasi
deb 
ataladi 
,
, 
Burchak tezlikdan vaqt bo’yicha olingan birinchi tartibli hosila yoki

- burchakdan vaqt 
bo’yicha olingan ikkinchi tartibli hosila 
burchak tezlanish
deb ataladi: 
, 
XM
aylana yoyi uzunligini 
S
deb hisoblasak, chiziqli tezlik va chiziqli tezlanishni 
quyidagi ko’rinishda ifodalash mumkin: 
,
, 
Aylana radiusini 
deb belgilasak, 
S
aylana yoyi quyidagiga teng bo’ladi. 
, 
U holda burchak tezlik va tezlanishlarni radius - vektor orqali ifodalashimiz mumkin: 
dt
d



T
t



2






2

T



2
1


T


2

2
2
dt
d
dt
d





dt
ds


2
2
dt
s
d
a

r


r
s


---