T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 51 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Vaqtni o’lchash usullarining eng anig’i deb Tseziy atomining asosiy holatlariga 
tegishli ikki energetik sathlar orasini o’tishda elektromagnit nurlanishning 9192631770 
marta tebranishiga ketgan vaqt olinadi. Bu vaqt bir sekundga tengdir (1 - Ilovaga qarang). 
Moddiy nuqta kinematikasi 
Moddiy nuqtaning to’g’ri chiziq bo’ylab harakatini kuzataylik (
2-rasm
). 
2- rasm. Moddiy nuqtaning 0X o’qi bo’yicha to’g’ri chiziqli harakati 
oniy tezlikdir 
While the average velocity is given over some finite time interval 
O’rtacha tezlik vaqtning 
oxirgi intervaliga mos keladi
To’g’ri chiziq 
0X
koordinata o’qi bo’ylab joylashgan, deb hisoblaymiz. Moddiy 
nuqta holati quyidagi ifoda bilan belgilanadi: 
 
 
x =x(t)

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 52 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Belgilangan 
t
vaqtda moddiy nuqta koordinatasi 
x
1
=
x
(
t
) bo’lgan 
A
1
holatda deb 
hisoblaymiz. 

t
vaqtdan so’ng moddiy nuqta koordinatasi 
x
2
=
x
(
t
+

t
) bo’lgan A
2
holatga 
ko’chadi. Demak, moddiy nuqta 

t
vaqt ichida 

x
yo’lni bosib o’tadi: 
 
Bosib o’tilgan 

x
yo’lni 

t
vaqt oralig’iga nisbati moddiy nuqtaning 
o’rtacha tezligi
deb 
ataladi
, 
Agarda 

t
vaqt oralig’i nisbatan katta bo’lsa, o’rtacha tezlik tushunchasi o’rinli 
bo’ladi. Ammo 

t
vaqt oralig’ini kichraytira borsak, natijada

x
/

t
nisbat ma’lum bir 
chegaraviy qiymatga intiladi.
Bu chegaraviy qiymat moddiy nuqtaning 
oniy tezligi
deb ataladi 
*instantaneousvelocity-