T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 424 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
bu yadroda (
Ne
) bitta nuklonga mos kelgan bog‘lanish energiyasi
MeV
ni 
tashkil qiladi. Bu nihoyatda katta energiya ekanligini quyidagi misolda ko‘rish mumkin. 
Solishtirish uchun ko‘mir yonganda, ya’ni bitta uglerod atomi ikkita kislorod atomi 
bilan birikkanda (
SO
2
) - 5 
eV
energiya ajralishini xayolga keltirish mumkin. 
Demak, yadro juda mustahkam qurilmadir. Davriy jadvaldagi qolgan yadrolarning 
ham bog‘lanish energiyalari hisoblangan bo‘lib, eng katta bog‘lanish energiyasi 
MeV
davriy tizimning 
A
=50 - 60 massa sonlariga mos kelishini ko‘rish 
mumkin. Undan keyin 
A
ning ortishi, bog‘lanish energiyasini biroz kamayishiga mos keladi. 
Uran yadrosining solishtirma bog‘lanish energiyasi 
MeV
ga tengdir. Demak, 
bitta og‘ir yadroni o‘rtacha og‘irlikdagi bir necha yadrolarga ajratish mumkin yoki bir necha 
yengil yadrolarni birlashtirib o‘rtacha yadroni hosil qilinganda juda katta ortiqcha 
energiyaga ega bo‘lish mumkin. Masalan, uran izotopini 
(solishtirma bog‘lanish 
energiyasi 7,5
MeV
bo‘lgan) ikkita, massalari 
A
=120 ga teng bo‘lgan yadrolarga 
ajratganimizda (solishtirma bog‘lanish energiyasi 8,5 
MeV
bo‘lgan) - 240 
MeV
energiya 
ajralgan bo‘lar edi yoki ikkita vodorod izotoplarini 
birlashtirish orqali 1 ta geliy 
hosil qilinsa – 24 
MeV
energiya ajralib chiqqan bo‘lar edi. Hozirgi paytga kelib 
bunday reaktsiyalar amalga oshirilayotganini talabalarning deyarli hammasi biladi. Bu
bo‘linish reaktsiyalari yadro (yadro reaktorlari) qozonlarida yoki atom bombasining 
portlashida amalga oshiriladi. Yengil yadrolarning qo‘shilishi - termoyadro reaktsiyalari dan 
iborat bo‘lib, termoyadro generatorlarida (MGD – generatorlarida) amalga oshiriladi.
Tabiiy holda Quyosh va yulduzlarda ham sodir bo‘ladigan vodorod – vodorod yoki uglerod 
– uglerod tsiklli sintez reaktsiyalari ham bitmas - tugalmas energiya manbalaridan iboratdir.