T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 423 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
, 
Bu yerda 
, m
n 
- neytron massasidir. U holda:
Bu nihoyatda katta qiymat bo‘lib, bunday zichlikni tasavvur qilish juda qiyin. 
Solishtirish uchun tabiatda uchraydigan ba’zi zichligi eng katta bo‘lgan moddalarni 
keltiramiz:qo‘rg‘oshin 11,34 
kg/m
3
, simob 14,9˖10
3
kg/m
3
, uran 18,7˖10
3
kg/m
3
, oltin 
19,3˖10
3
kg/m
3
, platina 21,45˖10
3 
kg/m
3
va iridiy 22,42˖10
3
kg/m
3
. Tabiatda 
Z
soni 1 dan 92 
gacha bo‘lgan elementlar uchraydi (texnitsiy 
T
s
Z 
= 43 va prometiy 
P
m
Z
= 61 lardan 
tashqari). 
Hozirgi vaqtda, tabiatda uchraydigan elementlardan tashqari, jami 
Z
= 117 gacha 
bo‘lgan elementlar aniqlangan bo‘lib, ularning barchasi sun’iy yo‘l bilan olingan. 
Massa defekti va bog‘lanish energiyasi. 
 
Atom yadrosi juda murakkab tuzilishga ega bo‘lganligi uchun alohida qonuniyatlarga 
bo‘ysunadi. Shulardan biri, alohida nuklonlar massalarining yig‘indisi har doim shuncha 
nuklonli yadro massasidan katta bo‘ladi ya’ni: 
, 
Bu massa farqi - massa defekti nomini olgan bo‘lib yadro shakllanishida massaning bir 
qismi bog‘lanish energiyasiga (
W = mc
2
) 
aylanib ketishini ko‘rsatadi. 
Demak, yadro nuklonlarining bog‘lanish energiyasi: 
, 
ko‘rinishida yoziladi. Bu energiyani yaqqolroq tasavvur qilish uchun geliy (
) 
yadrosining bog‘lanish energiyasini hisoblab ko‘ramiz: 
, 
3
4
3
ya
ya
М
R



ya
n
M
m A

3
27
17
15 3
4
3
1,673 10
1,3 10
3,14(1,5 10 )
kg
ya
m









(
)
p
n
ya
m
m
A
m
M
  

 






2
2
p
n
ya
W
mc
c
m
A
m
M

  



 


4
2
e



2 938 7 2 939 5
3728 0 28 4
bog'
W
,
,
,
,
МeV
 
 



---