T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 270 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
esa, o‘zgaruvchan elektr maydoni kontur atrofidagi fazoni egallaydi (
4 - rasm, B
) va 
elektromagnit nurlanish jadalligini kuchaytiradi. 
Ikkita sterjenli tebranish konturining uchlariga qarama-qarshi zaryadlar kiritilsa, 
sterjen atrofida elektr maydoni kuch chiziqlari hosil bo‘ladi. Qarama-qarshi zaryadlar bir-
biri bilan tortishib o‘tkazgichda tok hosil qiladilar, bu tok o‘z navbatida o‘tkazgich atrofida 
elektr maydonini hosil qiladi. 
5 - rasmda butun davrning 1/8 qismiga tegishli zaryadlarning joylashishi keltirilgan. 
Rasmdan ko‘rinishcha, bu o‘z navbatida, dipol elektr maydoni tebranishini tasavvur etadi. 
Vibratorning o‘rtasida qarama-qarshi zaryadlar duch kelsa, ular bir-birini 
neytrallaydi va elektr kuch chiziqlarining uchlari zaryadlardan uziladi. Ajralgan elektr 
maydon kuch chiziqlari vibratorning barcha taraflariga tarqala boshlaydi. 
Gerts shunday vibrator orqali 100 
mGts
chastotali elektromagnit to‘lqinlarni hosil 
qila oldi. Bu to‘lqinlarning to‘lqin uzunligi taxminan 3 
m
ga tengdir. 
Sterjenlarning qalinligi va uzunligini yanada kamaytirish hisobiga P.N.Lebedov 

= 
6 

4 
mm
li elektromagnit to‘lqinlarini hosil qildi.
Elektromagnit 
to‘lqinlar 
keng 
chastota 
spektri 
yoki 
to‘lqin 
uzunligiga 
ega bo‘lib, bir-biridan generatsiya va qayd qilish usullari hamda o‘zining 
xususiyatlari bilan farq qiladi. 
To‘lqin uzunligi 0,1 ÷ 10
3
m kenglikdagi elektromagnit to‘lqinlar radioaloqa va 
tasvirni uzatishda (uzun, o‘rta, qisqa, ultraqisqa va detsimetrli radioto‘lqinlar) ishlatiladi.
Elektromagnit to‘lqinlar shkalasi 
1-jadval 
Nurlanish turlari 
To‘lqin uzunligi, 
m
 
To‘lqin chastotasi, 
Hz
Nurlanish 
manbalari 
Radioto‘lqinlar 
10
-4 
-10
3 
3

10
5
- 3

10
12
Tebranish 
konturi 
Gerts 
vibratori 
lampali generator 
Yorug‘lik to‘lqinlari:
5

10
-4 
-10
-9 
6

10
11
- 3

10
17 
Infraqizil
 
8

10
-7 
- 5

10 
8

10
11 
– 3,75

10
14 
Lampalar 
Ko‘zga ko‘rinadigan nurlar
 
8

10
-7 
- 4

10
-7
3,75

10
14 
-7,5

10
14
Lazerlar 
Ultrabinafsha nurlar 
10
-9 
- 4

10
-7 
7,5

10
14 
- 3

10
17 
Lazerlar 
Rentgen nurlari 
6

10
-12 
- 2

10
-9
1,5

10
17
-5

10
19
Rentgen trubalari
-nurlanish 
< 6

10
-12
> 5

10
19
Radioaktiv 
parchalanish, 
yadro jarayonlari, 
kosmik nurlanish 
*To‘lqin uzunligi 10
-8

10
-4
m
kenglikda bo‘lgan elektromagnit to‘lqinlar, uchta 
gruppadagi optik to‘lqinlardan iboratdir: infraqizil, ko‘zga ko‘rinadigan (7,6·10
-7
÷ 4·10
-4
m) 
va ultrabinafsha nurlardir.




/
C



---