T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Oila  shartnomasini  tuzishning  axloqiy  jihatlari. 
Bugun  shid- 
dat bilan rivojlanib borayotgan taraqqiyot zamonning o‘zgarishiga 
unga  mos  ravishda  jamiyat  a’zolariga  bo‘lgan  talablarning 
o'zgarishiga  olib  keldi.  Shu  munosabat  bilan  inson  hayotiga, 
uning  turmush  tarziga  turli  darajada  ta’sir  ko‘rsatuvchi  yangi 
tushunchalar  kirib  kelayapti.  Ayniqsa,  xususiy  mulkchilik  paydo 
bolgach,  tafakkurimizda,  ongimizda juda  ko‘p  o‘zgarishlar  ro‘y 
berdi.  Zamon  talablariga javob  berishning  bir  ko‘rinishi  sifatida 
turmush tarzimizga «Nikoh shartnomasi»  degan atama ham  kirib 
keldi. Aslida bu ko‘proq G ‘arb olamiga xos bo‘lib, u yerda turmush 
qurgan paytda er-xotin o‘rtasida nikoh shartnomasi tuziladiki, bir 
yil yoki  ikki yildan so‘ng  ajralishsa qancha tovon tolanadi yoxud 
farzand bo‘lsa yoki boMmasa qancha tovon tolanishi va boshqalar 
lozimligi haqida  oldindan kelishib  olinadi.  Yoxud  o‘rtadagi  mulk 
kimga tegishli bo'lishi xususida  avvaldan belgilab  qo‘yiladi.
Nikoh  shartnomalari  (inglizcha  «marriage  kontrakt»)  hozirgi 
davrda G ‘arbiy Yevropa davlatlarida, AQSH,  Kanadada keng om- 
malashgan. Bu tadbir, dastlab ming yillar ilgari Gretsiya va Rimda 
kelib  chiqqan,  ya’ni  erkak va  ayol  nikoh  tuzishdan  avval  mulkiy 
munosabatlari — kelgusida orttiradigan mulk va meros masalalari 
haqida  kelishuvni  rasmiylashtirishgani  haqida  ma’lumotlar  mav­
jud.  Dastlab  biz  uchun  g‘ayritabiiy  tuyilgan  ushbu  holat  bugun­
gi  kunda  hayotimizdan  o‘rin  olmoqda.  Bizning  jamiyatimizda 
nikoh  shartnomasi  avvalo,  mentalitetimizdan  kelib  chiqqan  hol­
da,  birinchi  navbatda  ayolni  himoya  qilishga  qaratilgan.  Chunki 
aksariyat  ayollarimiz  o‘z  haq-huquqlarini  yaxshi  bilishmaydi, 
ajrashmoqchi bo‘lgan chog‘ida bolalarini yetaklagancha,  «uyingni 
yelkamning  chuquri  ko‘rsin»  deb  chiqib  ketaverishadi.  Bizning 
tushunchamizda  erkak  kishi  mardlarcha  bola-chaqasiga  mol- 
mulkni qoldirib  (agar kelin-kuyov qaynona-qaynotasi bilan emas,
307

---

alohida  yashayotgan  bo‘lsa)  yelkasiga  choponini  tashlab  chiqib 
ketishi lozim,  deyiladi.  Biroq ayrim hollarda buning  aksiga duch 
kelayapmiz.
Shu  bois,  bugungi  kunda  nikoh  shartnomasi  dolzarb  masala 
hisoblanadi.  Nikoh shartnomasining axloqiy ahamiyati shundaki, 
u  mulkiy munosabatlarni tartibga solish orqali oilani mustahkam- 
laydi,  er-xotinni  bir-biriga  tegishli  mulkdan  to‘g‘ri  foydalanish- 
ga  va  uni  yaxshi  saqlashga,  mulkiy  majburiyatlarini  o‘z  vaqtida 
bajarishga  undaydi  va  shu  bilan  birgalikda  fuqarolarning  axlo­
qiy  va  huquqiy  madaniyatini  yuksaltirishga  xizmat  qiladi,  sud 
orqali  mulkni  bo‘lishdek  ko‘ngilsiz  tortishuvlarning  oldini  oladi. 
FHDYO  xodimlari  va  notariuslar  tomonidan  huquqiy  targ‘ibot- 
ning  kuchaytirilishi,  nikohlanuvchilarning  nikoh  shartnomalari 
qoidalari  bilan  tanishtirilishi  kelgusida  nikoh  shartnomalarining 
rivojlanishi  va  oilalarni  mustahkamlash,  oilaviy  ajrimlarni  bar- 
taraf etish uchun keng  imkoniyatlar yaratadi.