T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Ayniyat  va  ziddiyat  bilan  bogliq  qonuniyat. 
Olamdagi  har  bir 
narsa va hodisa bir-birini taqozo  qiladigan va shu bilan birga,  bir-
114

---

birini  istisno  qiladigan  qarama-qarshi  tomonlar birligidan  iborat. 
Demak,  voqelik  va  o‘zgarish  jarayonida  ayniyat  va  ziddiyatning 
bolishi  ham  odatiy  hoi.  Masalan,  issiq va  sovuq,  oq va  qora,  ke- 
cha va kunduz,  elektrning  musbat va manfiy zaryadlari,  yaxshilik 
va  yomonlik,  adolat  va  jaholat  va  h.k.  qarama-qarshi  tomonlar 
bir-birini  inkor  etadi  va  shu  bilan  birga  biri  ikkinchisini  taqo- 
zo  etadi,  biri  ikkinchisisiz  mavjud  bo‘la  olmaydi.  Faraz  qilaylik, 
magnitning manfiy zaryadi bo‘lmasa,  u holda ushbu narsa magnit 
bo‘lolmaydi.
Borliq  narsa,  voqea-hodisalarning  turli-tumanligidan  iborat. 
Lekin  narsalar  qanchalik  xilma-xil,  turli-tuman  bolm asin,  ular 
oltasid a yaqinlik,  aynanlik mavjuddir.  Masalan,  stol va stul  sifat 
jihatidan  turli  narsalardir.  Lekin  baribir  ular  o‘rtasida  o‘xshash 
tomonlar,  belgilar  bor.  Aytaylik,  ularning  yo  rangi  yoki  bir  xil 
materialdan  yasalganligi  yoki  bo‘lmasa,  vazni  o‘xshash  bolishi 
mumkin  va h.k.
Ayniyat  tushunchasi  narsa  va  hodisalar  o‘rtasidagi  o‘xshash 
tomonlarni  ifodalaydi.  Shu  bilan  birga  narsa-hodisalar  bir-biri­
dan  farq  qiladigan  tomonlar,  xususiyatlar,  belgilarga  ham   egadir. 
Aynan  bir  xil  bo‘lgan  narsaning  o‘zi  yo‘q.  Hatto  daraxtning  bir 
shoxida  yonma-yon  turgan  2  barg  ham  bir-biridan  farq  qiluv­
chi  ba’zi jihatlarga  ega.  Hech  bo‘lmaganda,  ular  bir-biridan  ma- 
kondagi  o ln i bilan  farq qiladi.
Hayotdan  misol  keltiradigan  bolsak,  bir-biriga  tashqi  to- 
m ondan  tamomila  o‘xshash  bo‘lgan  Hasan  va  Husanlarda 
ham  juda  ko‘p  farq  qiluvchi  xususiyatlar  bor.  Masalan,  ularda 
fe’l-atvor,  qiziqish  turi,  dunyoqarashlar  har  xil  b o lish i,  ya’ni 
ularning  ichki  dunyolari  farq  qilishi  mumkin.  Demak,  tafovut 
narsa-hodisalarning  farq  qiluvchi  tom onlarini  ifodalovchi  tu ­
shunchadir.
Qarama-qarshilik  deb  esa,  narsa,  voqea-hodisalarning  bir- 
birini  taqozo  etuvchi  va  shu  bilan  birga  bir-birini  inkor  etuvchi 
tomonlari,  kuchlarining  o‘zaro  munosabatiga  aytiladi.
Qarama-qarshiliklar  oltasidagi  munosabatni  ziddiyat  degan 
tushuncha  ifodalaydi.  Ko‘p  hollarda  ayniyat va tafovutning  zidli- 
gi  va  ularning  bir  maxrajga  kelishi,  me’yoriy 
0
‘zgarishlar  tufayli
115

---

rivojlanish,  taraqqiyot,  yangilanish  jarayonlari  amalga  oshadi. 
Taraqqiyot shu ma’noda ayniyat,  tafovut va ziddiyatlarning paydo 
bolishi,  rivojlanishi  va  hal  qilinishidan  iborat  bolgan  abadiy  va 
azaliy murakkab jarayondir.
Sobiq  Ittifoqning  mafkurasi  darajasiga  ko‘tarilgan  mark- 
sizmda  asosan  ziddiyatga  ko‘proq  e’tibor  berilar  edi.  U  mut- 
laqlashtirilar va jamiyatga ko‘chirilib,  asosan,  antogonistik ziddi- 
yatlar to‘g‘risida gapirilar va ularning yechilishi insoniyatni baxtli 
hayotga  olib  boradi,  deya  xayol  qilinar  edi.  Holbuki,  insoniyat 
paydo bolibdiki, uning hayotida ayniyat va tafovut ham,  ziddiyat 
va  qarama-qarshiliklar  ham   mavjud  b o lib   kelmoqda.  Odamzod 
ziddiyatlar  kamroq  bolgan,  kishilarning  xilma-xil  intilish  va 
maqsadlari,  bir-biridan  farq  qiladigan  g‘oyalari  uyg‘unlashgan, 
barqarorlik  ustuvor bolgan jamiyatni  qurish  uchun  bosh  qotirib 
kelmoqda.
Ana  shunday  intilishlar  fanda  «Konfliktologiya»  (konflikt  — 
ziddiyat,  logos  -   ta’limot)  deb  ataladigan  falsafiy  yo‘nalish  pay­
do  bolishiga  olib  kelgan.  Bu  soha  bilan  shug‘ullanadigan  olim 
va  mutaxassislar  konfliktologlar  deb  ataladi.  Ular  konfliktlarni 
keltirib  chiqarish  emas,  balki  ularning  oldini  olish  va  jamiyat 
uchun  foydali  tarzda  hal  qilish  yollari  va  usullari  ustida  bosh 
qotirishadi.
Har  bir  ziddiyatning  aniqlanishi,  hal  qilinishi  o‘zgarishga, 
yangilanishga,  bir  sifatdan  ikkinchi  sifatga,  eskidan  yangiga 
olishga  sabab  boladi.  Olam  turli-tum an  bolganligi  uchun  zid­
diyatlar  ham  xilma-xildir.  Masalan,  ichki  va  tashqi  ziddiyatlar, 
asosiy va asosiy bolm agan ziddiyatlar mavjud.  Ular o‘rtasida farq 
bolgani  bilan  birga,  mutlaq  chegara  ham  yo‘q.  Chunki  amalda, 
hayotda ular bir-biriga  olish i,  birgalashib  ketishi va taraqqiyotda 
turli  xil  o‘rin tutishlari  mumkin.