T me/tuit students chanel kompyuter tarmoqlari 1 Ma'ruza

t.me/tuit_students_chanel 
 
8.3.-rasm. Internetda o‘zaro bog‘lanish misoli 
Paketning yashash vaqti tarmoqdagi deytagramma mavjud bo‗lish vaqtining 
yuqori chegarasini ko‗rsatadi. Ushbu ko‗rsatkich jo‗natuvchi tomonidan beriladi va 
tarmoqlararo deytagrammaning marshrut nuqtalari bo‗ylab harakatlanishiga ko‗ra 
kamayib boradi. Tarmoqlararo deytagramma vaqti qabul qilib oluvchiga yetib 
borguniga qadar nol bo‗lsa, u holda ushbu deytagramma yo‗q qilinadi. 
Sarlavhaning nazorat yig‗indisi undagi ma‘lumotlar himoyasini ta‘minlaydi. 
Agarda modul sarlavhada xatolikni aniqlasa, u holda ushbu tarmoqlararo 
deytagramma uni aniqlagan modul tomonidan yo‗q qilinadi. Qo‗shimcha 
imkoniyatlar ayrim qo‗shimcha xizmatlar bajarilishini ta‘minlaydi, masalan, 
ma‘lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish usullari. 
8.2.
 
TCP/IP va OSI modellarini qiyoslash 
Tarmoqlarni ishlashi uchun OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur 
hisoblanadi. OSI (Open System Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va 
har bir pog'ona paket (ma'lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z 
belgisini qo'yib boradi. Ya'ni bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib 
ketishdan oldin 7-pog'onadan boshlab pastki pog'onaga tushib borib paket 
ko'rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so'ng 
esa 1-pog'onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot ko'rinishiga 

---

t.me/tuit_students_chanel 
keladi. Bunda agar qaysidir pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi yoki 
so'rov bekor qilinadi (bu tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma'lumot almashinuv 
aynan aytilganidek amalga oshirilmaydi).
OSI va TCP/IP modellari o‘rtasidagi moslik quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan 
7. Amaliy (Application) 
1. 
Amaliy sath
(Application) 
7.
Taqdimot (Presentation) 
5. Seans (Session) 
4. Transport (Transport) 
2. 
Transport sathi
(Transport) 
3. Tarmoq (Network) 
3. 
Tarmoqlararo aloqa sathi
(Internet) 
2. Kanal (Data Link) 
4. 
Tarmoq interfeysi sathi
(Network 
Interface) 
1. Fizik (Physical) 
 
OSI modeli etalon model bo'lib, bu faqat nazariy jihatdan mavjud. Hozirgi 
kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga asoslangan holda tarmoq 
ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi OSI modelini soddalashtirish 
va qulay foydalanish hisoblanadi.
ISO/OSI modelining hamma pog‘onalarining ishlashini tashkil qilishga 
javobgar protokol steklaridir. Protokol steklarining ishlatilishining foydali tomoni 
shundan iboratki, stekka kiruvchi hamma protokollar bitta ishlab chiqaruvchi 
tomonidan yaratilgan, shuning uchun ular yuqori tezlikda va samarali ishlash 
imkoniyatiga ega. Tarmoqlar yaratilgan vaqtdan beri bir necha turdagi protokol 
steklari yaratilgan, ular ichida eng ko‗p ishlatiladiganlari: TCP/IP, IPX/SPX, Net 
BIOS/SMB, Novell Ware, DECnet va boshqalar.Protokollar stek tarkibida bo‗lib, 
ISO/OSI modelining turli bosqichlarida ishlaydi. Lekin odatda uchta protokol turi 
alohida ta‘kidlanadi: transport, tarmoq va amaliy. Protokol steklaridan 
foydalanishning ijobiy tomoni shundan iboratki, quyi bosqichda ishlaydigan 
protokollar anchadan beri ishlatiladigan va taniqli Ethernet, FDDI va boshqa tar-
moq protokollaridir. Bu protokollarning apparat vositalar yordamida bajarilishi 
sharofati evaziga bir xil qurilmalarni turli tarmoqlarda ishlatish imkoni mavjud 
bo‗ladi. Shu tufayli qurilmalarning moslashuv imkoni hosil bo‗ladi. Yuqori 
bosqich protokollari xususida esa har bir stek o‗z afzalliklariga va kamchiliklariga 
egadir va «bir protokolga – bir bosqich» tushunchasidek aniq bog‗lanish yo‗qdir, 
ya‘ni bir protokol birdaniga ikki-uch bosqichlarda ham ishlashi mumkinBundan 
tashqari bizda port tushunchasi mavjud bo'lib, Port bu – mantiqiy bog'lanish tuguni 
hisoblanib, bu portlar yordamida mantiqiy kerakli protokolga bog'lanish hosil 
qilinadi. Ixtiyoriy so'rov biron manzildagi aynan kerakli portga murojaat qilinadi 
va javob qaytarishda esa so'rov kelgan portga qayta jo'natiladi. TCP/IP da har bir 
protokol uchun port mavjud. Ularning umumiy soni 65535 ta. 
Har qanday texnologiya yordamida ma‘lumotlarni uzatish qanday bajarilishini 
aniqlash uchun quyidagilarni ko‗rib chiqish lozim: 
- tarmoqning adres makoni qanday shakllanadi va taqsimlanadi; 
- IP texnologiya asosiy protokollarining mantiqiy tavsiflari (paket maydonini 

---