T k 1Kommunikativ

3.Yangi mavzu bayoni:17 daqiqa
1 Tabiiy ekosistemalar- bu turdagi ekosistemalarda biologik o ‘zgarishlar insonning bevosita ishtirokisiz boradi.Tabiiy ekosistemalar tabiat omillari ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi
2.Sun’iy (antropogen) - ekosistemalar, inson tomonidan yaratilgan va inson k o ‘magida faoliyat yurita oladigan ekosistemalar. Bu guruh ekosistemalariga agroekosistemalar, urbanoekosistema (shahar ekosistemalari) va kosmik ekosistemalar misol bo`ladi. tabiiy ekosistemalar. Tabiiy ekosistemalar antropogen ekosistemalardan turlarining xilma-xilligi bilan farqlanadi.
Tabiiy ekosistemalar 3 tipga bo`linadi: 1) quruqlik ekosistemalari;2) chuchuk suv ekosistemalari; 3) dengiz ekosistemalari.Quruqlik ekosistemalari. Quruqlik ekosistemalarining Yer yuzida joylashuvini ikkita asosiy abiotik omil: harorat va yog`in miqdori belgilaydi. Produtsentlar transpiratsiya jaroyonida ko‘p suv sarflaydi, shu sababli namlikning miqdori ekosistemalaming mavjudligini belgilovchi omil hisoblanadi. Harorat ham ekosistemadagi turlar xilma-xilligini belgilaydi. Harorat yil davomida bir xil bo`lishi (ekvatorda) yoki fasllarga qarab o‘zgarishi mumkin. Barcha organizmlar o ‘zi rivojlanadigan muhit haroratiga evolutsiya natijasida moslashgan. Bir xil iqlim mintaqalarida joylashgan ekosistemalar yigindisi biomlar deb nomlanadi. Biomlar faqat quruqlikda mavjud. Biomlaming quyidagi turlari farqlanadi: Arktika tundrasi va alp tundrasi, shimoliy ignabargli o ‘rmonlar, mo`tadil iqlim o ‘rmonlari, dashtlar, sahrolar, tropik o ‘rmonlar. Tundra shimoliy yarimsharda taygadan shimolroqda joylashgan. Tundra (iqlim) juda ham sovuq, o‘rtacha yillik harorat 0°C dan ham pastroq.
Hayvonot dunyosi ham boy emas.Ignabargli o ‘rmon (tayga). U Yevrosiyoning shimoliy qismlari va Shimoliy Amerikani o ‘z ichiga oladi. Qishi uzoq va sovuq, yog‘ingarchilik miqdori ko‘p va asosan qor ko‘rinishida bo‘ladi. Mo‘tadil iqlim mintaqasining keng bargli o ‘rmonlari. Iqlim yil davomida o ‘zgarib turadi, qishki harorat 0°C dan past. Yirik bargli daraxtlar (buk, lipa, eman, zarang, shumtol), butalar va o ‘tlar o ‘sadi. Hayvonot orasida sutemizuvchilar (los, ayiq, silovsin, tulki, b o ‘ri), qushlar (qizilishton, boyqush, qorayaloq, lochinlar) Bu ekosistemada o ‘suvchi o ‘simliklar yetarli darajada namlikni talab qiladi. 0‘tloqlarda namlik yetarli darajada bo`ladi.