T. J. B. A. K. T yo’nalishi 70-20 guruh talabasi Raximov Asilbekning "sohaning texnologik o’lch ashlari va asboblari"

Xisobot mazmuni
1. Ishning nomi, tartib soni va ishni bajarishdan maqsad.
2. Qisqacha nazariy ma’lumot.
3. Xulosa
Nazorat savollar:

1. 
   Qarshilik termometrlarining ishlash prinsipini aytib bering.
   
2. 
   Qarshilik termometri materialiga quyidagi talablar qanday.
   
3. 
   Qarshilik termometrlarni qanday turlarini bilasiz.
   

4-LABORATORIYA ISHI
Qarshilikli termometrlarning strukturaviy sxemasini tuzish.


Topshiriq:

1. 
   Qarshilik termometrlari, avtomatik muvozanat ko‘priklari va logometrlar ishlash prinsiplari bilan tanishish;
   

2. Avtomatik muvozanat ko‘priklarini tekshirish qurilmasi bilan tanishib, uni tekshirish;
3. Logometrlarni tekshirish qurilmasi bilan tanishib, uni tekshirish.


Temperaturani qarshilik termometrlari bilan o‘lchashning nazariy asoslari
Qarshilik termometrlarining ishlash prinsipi, metall o‘tkazgichlarning elektr qarshiligini temperatura o‘zgarishi bilan o‘zgarishiga asoslangan. Metallarda temperatura ortishi bilan ularning elektr qarshiliklari ortadi. Qarshilik termometrlarining afzalligi quyidagilardir: o‘lchashdagi yuqori aniqlilik; temperaturani kichik diapazonda o‘lchash mumkinligi; axborotni masofaga uzatishni va avtomatik ravishda yozib borishning mumkinligi.
Qarshilik termometri materialiga quyidagi talablar qo‘yiladi:
1) Fizik va kimyoviy xususiyatlarning temperatura o‘zgarishi bilan o‘zgarmasligi (xususan, termometr qarshiligini temperaturadan bog‘lig‘ligini o‘zgarmasligi);
2) O‘lchov asbobi sezgirligini oshirish uchun, qarshilik termometri materiali elektr qarshiligi temperatura koeffitsienti yuqori bo‘lishi kerak;
3). Termometrni kichik razmerda tayyorlash maqsadida, o‘tkazgich katta solishtirma qarshilikga ega bo‘lishi kerak;
4). Tayyorlanadigan termometrlarni o‘zaro almashinuvchanligini ta’minlash maqsadda metallni toza xolda olish mumkin bo‘lishi kerak.
Toza xolda olish mumkin bo‘lgan metallardan qarshilik termometrlari tayyorlashga yaroqligi platina (pt) va mis (Cu) hisoblanadi.
Eng yaxshi material bo‘lib platina hisoblanadi, chunki u oksidlanish muxitida kimyoviy inert bo‘lib, uni toza xolda olish mumkin. Platinining elektr qarshiligi temperatura koeffitsienti -3,94.10^-3 grad^-1 va solishtirma qarshiligi - 0,099 om mm²/m.
Platinali qarshilik termometri yordamida temperaturani -200⁰S+650⁰S chegarada o‘lchash mumkin. Platinani R_t qarshiligi temperaturani 0⁰S+650⁰S chegarasida quyidagi tenglama bo‘yicha aniqlanadi

R_t = R₀ (1+At+Bt²)

A va B - o‘zgarmas koeffitsientlar, ularning qiymati graduirovkalashda aniqlanadi;
R₀ - 0⁰S dagi qarshilik.
Mis qarshilik termometrlari ham ba’zi afzalliklarga ega: arzonligi, toza xolda olishning onsonligi, hamda yuqori elektr qarshiligi temperatura koeffitsientiga egaligi (4,26 10^-3grad^-1).
Kamchiligi – solishtirma qarshiligining kichikligi 0,017 om mm²/m va yuqori temperaturada oson oksidlanishi.
SHuning uchun mis qarshilik termometrlarining ishlatilish diapazoni cheklangandir (-50⁰S + 180⁰S).
–50+180⁰S intervalda mis qarshiligini temperaturadan t bog‘liqligi quyidagi tenglama orqali ifodaladi
R_t = R₀(1+ t)
- elektr qarshiligi temperatura koeffitsienti (grad^-1).
Platinali va misli standart qarshilik termometrlari (TSP i TSM) ishlab chiqariladi. 0⁰S dagi bu termometrlar qarshiligi (R₀) xar xil qiymatlarga ega va shu sababli xar xil graduirovkali qarshilik termometrlari ishlab chiqariladi.
Qarshilik termometrlari bilan ishlaydigan ikkilamchi o‘lchov asboblari sifatida muvozanatlangan avtomatik o‘lchash ko‘priklari, muvozanatlanmagan o‘lchash ko‘priklari va logometrlar qo‘llaniladi.



Rasm 1. Muvozanat ko‘prik
Muvozanat ko‘priklarining afzalligi, manba kuchlanishining kichik o‘zgarishlari o‘lchash aniqligiga ta’sir ko‘rsatmaydi.
Muvozanat ko‘priklari texnik (avtomatik), ko‘chirib yuriladigan (nazorat) va namunali bo‘ladi.