T. J. B. A. K. T yo’nalishi 70-20 guruh talabasi Raximov Asilbekning "sohaning texnologik o’lch ashlari va asboblari"

Kengayish termometrlari
Bu o‘lchov asboblarining ishlash prinsipi temperatura ta’sirida jismlarning xajmi va chiziqli o‘lchamlarining o‘zgarishi xususiyatiga asoslangan.
Suyuqlikli va mexanik kengayish termometrlari mavjud.
Suyuqlikli shisha kengayish termometrlari
Bu o‘lchov asboblari ishchi termometrik suyuqlik bilan to‘ldirilgan rezervuar kichik diametrli kapilyar bilan ulangan bo‘lib, temperatura oshganda suyuqlik xajmii ortib kapilyar trubka bo‘yicha ma’lum bir balandlikga ko‘tariladi. Suyuqlikning kapilyar trubkadagi bo‘yicha ko‘tarilishi bo‘yicha temperatura aniqlanadi.
Suyuqlikli termometrlar –200°S dan +600°S gacha oraliqdagi temperaturani o‘lchash uchun ishlatiladi. SHisha termometrlarning ishlatilish usuli sodda, aniqligi etarli darajada yuqori va arzon bo‘lgani sababli laboratoriya va sanoatda keng tarqalgan. Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichiga o‘rnatilgan termometr suyuqligining hajmi temperatura ko‘tarilishi yoki pasayishida o‘zgarishiga asoslangan. SHisha termometrlarning suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirt (etanol), kerosin, petroley efir, pentan va boshqalar ishlatiladi. Ularning qo‘llanilish chegaralari 1.1-jadvalda keltirilgan.
Suyuqlikli termometrlar orasida eng ko‘p tarqalgani simobli termometrlardir.

1.1-jadval

Termometrlarga solinadigan suyuqliklar

Suyuqlik	Qo‘llanilish chegaralari, ºS da
	Pastki	yuqori
Simob	–35	600
Toluol	–90	200
Etil spirti (etanol)	–80	70
Kerosin	–60	200
Petroley efir	–120	25
Pentan	–200	20

Simobning kengayish koeffitsientini kichikligi termometriya nuqtai nazardan uning kamchiligi hisoblanadi. Suyuqlikning issiqlikdan kengayishi hajmiy kengayish koeffitsienti bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsient quyidagi formula orqali aniqlanadi:

(1)
bu erda va — suyuqlikning va temperaturalardagi hajmi; v₀ — shu suyuqlikning 0°S dagi hajmi.
koeffitsient qancha katta bo‘lsa, hajmiy kengayish temperaturasining 1°S ga o‘zgarishiga shuncha ko‘proq moslashadi. Termometrlarda hajmiy kengayish temperatura koeffitsienti yuqori bo‘lgan suyuqliklardan foydalanish maqsadga muvofiq. O‘lchashning maqsadi va diapazoniga qarab termometrlar ken­gayish koeffitsienti kichik bo‘lgan turli markali (GOST 1224 —71) shishalardan tayyorlanadi. Texnikada qo‘llaniladigan suyuqlikli shisha termometrlar quyidagi xillarga bo‘linadi:
1. Ko‘rsatishlariga tuzatish kiritilmaydigan termometrlar (keng miqyosda qo‘llaniladigan termometrlar):