T. Bushuy, F. Ruzikulov qiyosiy tipologiyaning dolzarb muammolari ma’ruzalar matni

so‘zning asosi modeli bo‘yicha yasaladigan antonimlarning katta guruhi  mavjud: rus. честный-нечестный, 

бедный-недный,  глубокий  –  неглубокий,  далёкий-недалёкий.  Ushbu  tipdagi  modelga  беспокойный, 

бесподобный, бесчисленный, бесчувственный, бестолковый tipidagi so‘zlarning derivatlari ham kiradi. 

Ingliz  tilidagi  un-inkor  prefiksining  ba’zi  morfemalar  orqali  beriladigan  bir  necha  variantlari  bor: 

unpleasant, indefinite, irregular, illegible, impossible.  

Ma’nolarning qarama-qarshiligi  dis-,  a-, extra- prefikslari  bilan ham  ifodalanishi mumkin: organize-

disorganize, honest-dishonest, ordinary-extraordinary, symmetrical-assymmetrical. Bundan tashqari ma’nolar 

o‘rtasidagi ziddiyat –ful va –less suffikslari orqali ham voqiylanadi. Taqqoslaymiz:  fearful-fearless, useful-

useless, hopeful-hopeless va hokazo. 

Qiyoslanayotgan tillar uchun umumiy bo‘lgan hodisa - bu ko‘p ma’noli antonim-so‘zlarning bir nechta 

qarama-qarshi ma’nolarni ifodalashidir: ingl. (to look) old – (to look) young, old (clothers) – new (clothers), 

---

old  (times)  –  present  (times),  old  (masters)  –  modern  (masters),  old  (world)  –  new  (world);  rus.  свежий 

(хлеб) – чёрствый (хлеб), свежиу (новости) – запоздалые (новости), свежая (рыба) – мороженая (рыба). 

Ingliz  va  rus  tillarida  nutqqa  va  tilga  xos  antonimlar  farqlanadi.  Nutqqa  xos  antonimlar  kontekstdan 

tashqari o‘zining antonimlik xususiyatini yo‘qatadi: ingl. Youth is full of pleasure, age is full of care. Youth 

like  summer  morn,  age  like  winter  weather  (W.Shakespear).  Rus.  Волна  и  камень,  стихи  и  проза,  лёд  и 

пламень не столь различны меж собой (A.Pushkin). 

Taqqoslanayotgan  tillar  uchun  umumiy  bo‘lgan  yana  bir  hodisa  bu  antonimlarning  stilistik  ifoda 

vositalarida (masalan, antiteza va kinoyada) ishlatilishi hisoblanadi: ingl. Give him an inch and he will take an 

ell. Rus. Мягко стелет, да жёстко спать. 

Ingliz tilida tarkibida antonimlar bo‘lgan ko‘pgina frazeologik birliklar mavjud. Masalan: the long and 

the short, to search high and low, now or never, to play fast and loose, to sink and swim. Ingliz tilida qarama-

qarshilik ma’nosi bir o‘zakdan tuzilgan so‘zlar orqali ham ifodalanadi: to work hard – to work hardly, to get 

on – to get off, to turn on – to turn off, to let in – to let out, to include in – to include out. 

          Shunday  qilib,  ingliz  va  rus  tillari  antonimlar  qatorida  umumiylik  xususiyatlari  qarama-qarshi 

ma’nolarga ega bo‘lgan so‘zlarning hamda ularning o‘ziga xos qo‘llanilish va yasalish usullari mavjudligini 

ko‘rsatmoqda. Shuni aytib o‘tish joizki, taqqoslanayotgan tillarda ma’noning qarama-qarshiligi nafaqat turli 

so‘zlar  bilan  ifodalanmasdan,  balki  bitta  so‘zning  qarama-qarshi  ma’nolari  orqali  ham  berilishi  mumkindir: 

ingl. priceless – beyond price, invaluable; rus. бесценный – очень дорогой, не имеющий цены.