Shart mayli
Shart mayli ish-harakatning bajarilishi uchun shart, istalgan, faraz qilingan harakatni bildiradi.
Rus tilida shart mayli analitik usul bilan yasaladi. U «бы» yuklamasi hamda mustaqil fe’lning o‘tgan
zamon shakli qo‘shilishidan yasaladi: “писал бы”. «бы» yuklamasi ergashtiruvchi bog‘lovchi bilan birlashib,
hatto uning tarkibiga ham kirishi mimkin: “если бы он знал, чтобы он пришёл”.
Ingliz tilida shart mayli paradigmasi birmuncha kengroq. Masalan, to go fe’li kontekstga bog‘liq holda
shart maylida quyidagi shakllarga ega bo‘lishi mumkin: “go”, “were going”, “should be going”, “should have
gone”, “would go”, “would be going”, “would have gone”.
Taqqoslanayotgan tillarda shart maylining tipologik o‘xshash belgilari ularning asosan bir xil tipdagi
garlarda qo‘llanilishida namoyon bo‘ladi, xususan:
- ergashgan qo‘shma gaplarda, ayniqsa,
1) istak, tavsiya, talab, buyruq va qo‘rqish ma’nolarini ifodalab kelgan to‘ldiruvchi ergash gaplarda;
2) to‘ldiruvchi ergash gap strukturasida ???ifodalangan ma'nolar bilan kelgan aniqlovchi ergash
gaplarda;
3) ???zarur, amalga oshirib bo‘lmaydigan ish-harakat ifodalangan ega ergash gaplarda;
4) maqsad ergash gaplarda;
5) to‘siqsiz ergash gaplarda.
Taqqoslaymiz, masalan:
1) «He wished the blankness would come» (Abrahams). «Он был влюблён в Каюткина и хотел,
чтобы все были влюблены в него» (Фадеев). “Nevertheless, she insisted that they should
leave”(P.Johnson). “Тем не менее, она настаивала, чтобы они ушли”.
2) «Mr.Frannery repeated the demand that Des Warrer and Eric Tomlinson should be released by
Christmas” (forum,Wash., 2001, v.39, №4, p.24). – “Сашко сделал знак, чтобы Катя легла, a сам пошёл
вдоль проволоки” (Фадеев).
3) “…It was imperative that dinner should be announced as soon as possible”(Priestley). «Надо,
чтобы карточки подземные были» (Зыбас).
4) “He hung his head forward so that the blood should not drop in his clothes”(Abrahams). «I clutched
tight my pocket…lest it be stolen from me» (Harsey). «Чтобы старшее поколение не могло оказывать
влияния на младшее, их содержали отдельно…» (Фадеев).
5) “It’s like we’re living in a dream, waiting for things to get back to normal, whatever this might
be”(Barstow). - “Молодая гвардия будет рассказывать в своих листовках всю правду, какой бы она
горькой не была для России” (Фадеев).
Shart mayli hohish-istak yoki muammoli holatni ifodalagan mustaqil gaplarda ham ishlatiladi:
«I'd like to discuss my position», I said (Snow). – «Я бы хотел забыться и уснуть» (Лермонтов).
Taqqoslanayotgan tillarda asosiy farqlar shundan iboratki, rus tilida shart mayli ingliz tilidagi «as if»,
«as though» bog‘lovchilari bilan kelgan ega, kesim va chog‘ishtirish-o‘xshatish kabi ergash gaplarida nisbatan
kam uchraydi. Taqqoslaymiz, masalan: «I could leave, as though it were an ordinary holiday» (Snow). «А на
другой день Сергей Левашов навсегда ушёл из её памяти, как если бы его и не было» (Фадеев).
Ingliz tilidagi «as», «as though» bog‘lovchilariga rus tilidagi shart maylini yasamaydigan «словно»,
«(как) будто» bog‘lovchilari to‘g‘ri keladi: “I’m very strong, L.S.”, he told me, as though it were a
consolation” (Snow).
“А-а, вот то-то и оно!- воскликнул он, будто кто-то возражал ему” (Фадеев). – «На пухлом лице
Дени Бабина облегчение, словно он переполз через страшную пропасть…» (Тендряков).
Bundan tashqari rus tilida shart mayli ma’lum turdagi ergash gaplarda ishlatilsa, (В.В.Виноградов,
1972, с.190-191; Грамматика русского языка…1952, с.340-341; А.А.Потебня, 1958, с.414-415), ingliz
tilida esa turli gaplarda ishlatilishi kuzatiladi (S.Fagan, 1992, c.241-242; M.Fludernik, 1993, c.84-85; J.van
Marle, 1990, c.270-271; J.Rijkhoff, 1992, c.322-323; К.А.Качалова, 1964, с.311-312). Masalan, tavsiya,
buyruq, talab va hokazo ma’nosi bilan kelgan to‘ldiruvchi ergash gaplarda va “as if”, “as though”
bog‘lovchilari bilan kelgan ergash gaplar uchun asosan shart mayli norma hisoblansa-da, ko‘pincha biz
ikkinchisida aniqlik mayli ishlatilgan holatlarni kuzatamiz:
“If these words to have any meaning, then Mr.Wilson speak and demand that the bombing stops”
(Forum, Wash., 2001, v.40, №5, p.32).
“MPs should be pressed to urge that the government takes independent action for peace” (Forum,
Wash., 2001, v.41, №2, p.12).
“You look as if you’ve seen a ghost” (Gordon).
“He said it as though he was asking me for support” (Snow).
Va aksincha, so, (so) that, so as, in order that bog‘lovchilari bilan kelgan maqsad ergash gaplarda va
bog‘lovchi olmoshlar hamda ravishlar bilan keladigan to‘siqsiz ergash gaplarda aniqlik maylining ishlatilishi
norma hisoblanadi. Nazarimizda, shart maylining eskirgan shaklining ishlatilishi bu yerda arxaizm sifatida
qabul qilinadi:
“Perhaps I should make her hate me so that she’ll be glad to see me go” (Barstow). “I wish she’d look
at me so I might guess what she’s thinking” (Barstow).
“But whatever it’s I’m on your side” (Braine).
“The Sanscrit language, whatever be its antiquity, is of a wonderful structure…” (D.Crystal).
Do'stlaringiz bilan baham: |