Hozirgi zamon
Hozirgi zamon harakat yoki holatning hozirgi real vaqt bilan mos tushgan grammatik ma’no sifatida
qaralsa-da (А.И.Смирницкий, 1975, с.147; R.Quirk, S.Greenbaum, G.Leech, J.Starvik, 1973, c.447-448),
uning ishlatilish diapazoni anchagina keng (N.M.Rayevskaya, 1976, c.246-247).
Taqqoslanayotgan ingliz va rus tillarida hozirgi zamon shakllari «nutq momentida sodir bo‘layotgan
ish-harakatni» (ingl. «He is writing a letter», rus. «Он пишет письмо»), ma’lum bir davr hamda nutq
momentida amalga oshadigan ish-harakatni (rus. «Он сейчас отдыхает вКрыму», ingl. “Now he is having a
rest in the Crimea”), har doim, muntazam sodir bo‘ladigan ish-harakatni (rus. “Ежегодно он проводит
отпуск в деревне”, ingl. “Every year he spends his leave in the country”) ifodalaydi.
Ingliz va rus tillarida hozirgi zamon ekstratemporal tarzda (H.Sweet, 1995, c.102-103), ya’ni har doim
sodir bo‘ladigan ish-harakatni ifodalaydi. Taqqoslaymiz:
- рус. «Земля вращается вокруг Солнца»
- ingl. «The earth rotates round the sun».
Taqqoslanayotgan tillar uchun bo‘lib o‘tgan voqea-hodisalarni tasvirlashda jonlilik va rang-bararnglik
xususiyatlarini beruvchi muhim stilistik vosita hisoblangan hozirgi zamon ma'nosining o‘tgan zamonga o‘tish
holati xarakterlidir. Taqqoslaymiz:
«Шум в зале усилился. Председатель предостерегающе поднял руку. Не следует перебивать,
пусть господин Нансен говорит…Нансен стоит, опершись руками о край трибуны» (Кублицкий).
“You’re a pretty mysterious sort of boys”, Hogan said.
“Hello, Danny”, John says.
“Hello, Danny”, Morgan says and shakes hands (Hemingway).
Hozirgi zamon shakli kelasi zamon ma’nosini ham ifodalashi mumkin. Taqqoslaymiz:
«Я уезжаю сегодня вечером»
- «I’m leaving tonight» (Abrahams).
Hozirgi zamonning ishlatilishi bo‘yicha taqqoslanayotgan tillarga xos bo‘lgan xususiyatlardan
quyidagilarni keltirish mimkin:
1. Ingliz tilida hozirgi zamon perfekt shakli o‘tgan zamonda sodir bo‘lgan, lekin hatijasi hozir bilan
bog‘liq bo‘lgan ish-harakatni ifodalaydi:
«No, she has gone to the theatre» (Dreiser).
«Нет, она ушла в театр».
2. Payt va shart ergash gaplarda kelasi zamon ma’nosini ifodalash uchun hozirgi zamon shakli
ishlatilishi ingliz tili uchun xos xususiyat hisoblanadi. Masalan:
“I’ll sling them outside when I go to bed” (Cronin).
3. Rus tilida o‘tgan zamonda sodir bo‘lgan ish-harakatning hozirgi zamon shakli orqali berilishi rus tili
uchun norma (me’yor) hisoblanadi (odatda to‘ldiruvchi ergash gaplarda). Masalan:
«Он не был убежден, что поступает разумно» (Кожевников)
Shunday holatni ingliz tilida ham kuzatish mimkin. Lekin u faqat badiiy asar qahramonlari nutqida
uchraydi. Masalan:
«I didn't say that. I just meant I can change a wheel» (Barstow).
Publitsistikada ham xuddi shunday holat uchraydi. Masalan:
«The makers of the film stressed that the production does not advocate terrorism, to which they are
completely opposed» (Fjrim, Wash., 2001, V.39, №4, p.21).
Do'stlaringiz bilan baham: |