T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

Tayanch iboralar va asosiy tushunchalar: akselratsiya, o ‘sish, rivojlanish, jadalashish, “asr xoxishi”, yosh, homila, bo‘yiga o‘sish, tibbiyot, oziq ovqat, gigiena.

lotincha acceleration - tezlashish degan ma’noni anglatadi. Bu tushuncha birinchi marotaba fanga 1953-yil nemis shifokori R.Kox tomonidan kiritilgan. U 1930 - yil har - xil maktab o’quvchilari ustida kuzatish olib borib, ota-onalarning shu yoshdagi holatiga nisbatan bolalari baland bo’yli va yirik gavdali ekanligini qayd qilgan.

Akseleratsiya tushunchasi ostida odam gavdasining tez rivojlanishi va fiziologik jihatdan tez voyaga yetishi tushuniladi. Chet mamlakatlarda akseleratsiya iborasi o’rniga “sekulyarniy trend” yoki “asr hoxishi” termini ishlatiladi. Bu atama faqat o’sishni va rivojlanishning tezlashishiga emas, shu bilan birga 100 -150 yil mobaynida gavdaning kattalashishi, nasl qoldirish davrining uzayishi, menstruatsiya kech ro’y berishi, keksalik davrida shu qobiliyatni saqlanishi, umr korishni uzayishi tushuniladi.

Akseleratsiya homilalik davridan boshlanadi. Yangi tug’ilgan chaqaloqlar- ning yirik ekanligi deyarli barcha mamlakatlarda qayd qilingan. Bola tanasi ikki marta katta bo’lishi ilgari olti oyligida bo’lsa, hozir to’rt oyligida nomoyon bo’ladi. Ikkinchi jahon urushigacha bo’lgan davrga qaraganda 1 yoshli bolaning bo’yi 1970 - yillarga kelib, 4 - 5sm, og’irligi esa 1,2 - 1,5 kg ga ortgan. Doimiy tishlarning chiqishi ham erta boshlanganligi kuzatilgan. O’smirlar ya’ni 13 - 15 yoshli bolalarning bo’yi 1940 - yilga nisbatan 1980 - yilga kelib o’rtacha 2,7 sm vazni esa 2,3 kgga ortgan. Tananing katta bo’lishi bilan jinsiy yetilishi ham vaqtli bo’la boshlagan. 100 - yil mobaynida Yevropada qizlarni hayz ko’rishi 16,5 - 17,5 yoshdan 12,5 - 13,5 yoshga tezlashgan. Ular ko’krak bezlarining erta uyg’onishi qo’ltiq osti va jinsiy organlarda tuk chiqishi ham vaqtli bo’la boshlagan.