T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

chiqarishga sarf bodadi. Misol uchun 1t podatni yuvish uchun 200m , bir tonna

-5 -5

nikel uchun 4000 m , bir tonna qog‘oz ishlab chiqarish uchun 100 m , bir tonna

-5

sintetik tola uchun 2500 dan 5000 m gacha suv sarf bodadi. Suvga bodgan extiyojni ortishi planetamizda suv yetishmaslik xavfini tug‘dirmoqda. Shu sababli suvdan ratsional foydlanish chora tadbirlarini ko‘rish zarur. Daryo va kodlarga yomgdr yordamida tuproq tarkibida zararli moddalar nitratlar, fosfatlar, pestitsidlar tuproq yuvilishi natijasida qo‘shilmoqda bu moddalar konsentratsiyasini ortishi suv havzasidagi turlar tarkibini o‘zgartiradi. Korxonalardan issiq suvlarni qo‘shilishi suvdagi aeroblar uchun salbiy ta’sir ko‘rsatadi chunki issiq suvda kislorod erishi yomonlashadi va kislorod yetishmasligi ko‘plab organizmlarni oddiradi.

Dunyo okeanini ifloslanishi. Dengiz va okeanlar suvlari ham sezilarli ravishda ifloslanmoqda, daryolarni quyilishi, dengiz transporti ta’sirida kasallik taraqatuvchi qoldiq moddalar, neft maxsulotlari, ogdr metal tuzlari, zaharli organik birikmalar, shu jumladan pestitsidlar dunyo okeaniga borib tushmoqda. Dunyo okeani shu darajada zararlanganki undan ovlangan baliq va mollyukalar yaroqsiz bodib qolmoqda. DDT xatto Antarktida yashaydigan pingvinlar organizmida ham uchramoqda.

Inson ta’sirida tuproq tarkibini o‘zgarishi. Xosildor tuproq uzoq yillar davomida xosil bodadi. Xozirgi davrda hosil bilan birga o‘simlik uchun zarur bodgan komponetlar minglab tonna azot, kaliy, fosfor olib chiqib ketilmoqda. Agar azot birikmalari tuproqqa solib turilmasa uning zaxirasi 50-100yilga yetadi.

Shu sababli madaniylashtirilgan yerlarga organik va anorganik moddalar solinishi kerak. Tuproqqa solingan azotni 40-50% igina o‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladi. 20% mikroorganizmlar tomonidan gazsimon moddalarga aylanadi. Tuproq tarkibini ibuzilishi nemotodalarni ko‘payishiga ham olib keladi.

Antropogen ta’sirda tuproqni o‘zgarishiga eroziya ham misol bodadi. Eroziyaning asosiy sabablaridan biri o‘simliklar qoplami kam qolgan joylarda kuzatiladi. Buning sababi chorva mollarini bir joyda ko‘p boqilishi tuproqning ochilishiga sabab bodadi bu esa eroziyaga olib keladi. 1sm tuproqning tabiiy ravishda tiklanishi uchun 250-300yil vaqt kerak. Eroziya shamol ta’sirida ham amalga oshadi. O‘simlik va hayvonlar ham odamning salbiy ta’siriga duch kelmoqda.

Biosferaning radiaktiv moddalar bilan zaralanishi. Bunday zararlanish 1945 yilda Yaponiyada vujudga kelgan. 1963 yilgacha yadro qurollarnish orqali atmosferada radiaktiv moddalar to‘planib borgan. Radiaktiv moddalar uzoq vaqt davomida parchalanib zararli ta’sir ko‘rsatib boradi.