T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

Magistrlar bilimini sinash uchun savollar

50. 
    Biosfera atamasini ma’nosini tushuntiring.
    

2. 
   Biosfera atamasini birinsi bo‘lib qaysi olim fanga kiritgan?
   

3.Insoniyat jamiyatining paydo bo‘lishi bosferaning qaysi bosqichiga asos bo‘ldi?

4. 
   Havoning ifloslanishi qanday salbiy oqibatlarga olib kelmoqda?
   
5. 
   Chuchuk suv ifloslanishini salbiy ta’sirini tushuntiring.
   
6. 
   Dunyo okeanining ifloslanishi qanday salbiy oqibatlarga olib kelmoqda?
   

7.Inson ta’sirida tuproq tarkibini o‘zgarishining ijobiy va salbiy tomonlarini tushuntiring.

8.Biosferaning radioaktiv moddalar bilan zararlanishi qanday salbiy ta’sirlar ko‘rsatmoqda?

19§. Insoniyat tarqqiyotida biologiyaning roli.

Tayanch iboralar va tushunchalar: biologiya, demografiya, xom ashyo, seleksiya, energiya, gen injeneriya, biotexnologiya, zot, nav, shtamm.

Inson uchun biologiyaning ahamiyati nihoyatda katta. Xalq xo’jaligining turli tarmoqlaridagi xilma xil muammolarni hal etishda umumbiologik qonuniyatlardan keng foydalanib kelinmoqda. Ma’lumki aholi sonining yildan yilga ortishi, ularni oziq ovqat, kiyim kechakga bo‘lgan ehtiyoji ham ortmoqda. Irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonunlarini yaxshi o‘zlashtirilishi qishloq xo‘jaligiida yangi zot va navlarni yaratishda kata yutuqlarga erishishga sabab bo‘lmoqda.

Bizning olimlarimiz tomonidan ko‘plab sermaxsul zot va navlar yaratilmoqda. Har bir kishi normal hayot kechirishi uchun bir kecha kunduzda 100-120 g oqsil ismte’mol qilishi kerak. Inson uchun zarur organik moddalar yetishmasligi hozirgi vaqtda ko‘pchilik davlatlarda sezilmoqda. Bu muammoni yechishda biologik bilimlar muhim rol o‘ynaydi. Insonlar uchun foydali tabiiy sharoitda tarqalgan o‘simlik va hayvonlardan foydalanish uchun ularning biologiyasini bilish kerak. O‘rmon xo‘jaligini yuritish, ovchilik, mo‘ynachilik bilan shug‘ullanish ham biologik bilimlarga asoslanadi. Chunki har bir hayvon, o‘simlik turini tabiat va inson hayotidagi rolini bilmasdan turib undan foydalanish mumkin emas. Biologiya seleksiya va tibbiyot uchun nazariy asos bo‘ladi. Inson genetikasi sohasida tadqiqot ishlarini olib borayotgan olimlarning ma’lumotiga ko‘ra, hozirgi vaqtda 4000dan ortiq irsiy kasalliklar mavjud. Ular asosan xromorsoma va genlarning o‘zgarishi bilan bogdiq. Bu muammoni hal etish faqat odam genetikasini emas, genetik injeneriya va biotexnologiyani rivoji bilan ham bogdiqdir.

Biologiyaning ahamiyati va vazifalaridan biri oqsil sintezi va fotosintezning nozik mexanizmlariga bogdiq muammolarni hal etishdir. Agar bu muammo hal etilsa, o‘simlik va hayvonlarsiz organik moddalar sintezlashga yo‘l ochiladi. Bionikaning rivojlanishi iqtisodiy jihatdan katta yutuqlarga sabab bodadi. Biologiyaning bilish atrof muxitga to‘g‘ri munosabatda bodishni tarbiyalashda muhim rol o‘ynaydi.

Hozirgi vaqtda ekologik muhitni o‘zgarishi barcha tiriklik uchun xavf solmoqda. Tabiat muhofazasi bilan shug‘ullanish uchun tabiatda har bir turning biotik va abiotk aloqalari ustida kuzatishlar olib borish zarur. Bu masalani biologiyaning bir yo‘nalishi bodgan ekolgiyasiz hal etib bodmaydi.

Aholi sonini ortishi xo‘jalikni energiya bilan ta’minlash uchun ko‘plab issiqlik, suv va elektr stansiyalarini qurishni talab etadi. Ilgarilari ekologik jihatdan eng toza xavfsiz deb xisoblangan atom elektr stansiyalari ham kata xavf tug‘dirishi ma’lum bodib qoldi.

Ayni paytda inson tomonidan foydalanilayotgan enerniya resurslari - neft, toshko‘mir, yoqilgd gazlari, torf va boshqalar xisoblanadi. Ular ikki guruhga ajratiladi:

1.