T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

Magistrlar bilimini sinash uchun savollar

1. 
   Chorvachilik va dehqonchilikni kelib chiqishi haqida qaysi fanlar shug‘ullanadi?
   
2. 
   Dekondol va Ch.Darvin ishlari haqida ma’lumot bering.
   
3. 
   N.I. Vavilov ishlari haqida ma’lumot bering.
   
4. 
   R.M. Jukovskiy ishlari haqida ma’lumot bering.
   
5. 
   Ye.N.Sinskaya o‘simliklarning kelib chiqishi haqidagi fikrlari
   
6. 
   Dehqonchilik va chorvachilikka oid arxeologik dalillar
   
7. 
   Ibtidoiy chorvachilikni paydo bodishi haqida ma’lumot bering.
   
8. 
   Hayvon turlarini xonakilashtirish bo‘yicha izchillikni tushuntiring.
   

10§. Auksologiya haqida umumiy tushuncha Tayanch iboralar va tushunchalar: auksologiya, o‘sish, rivojlanish, tibbiyot, oila, gavda, hujayra, geteroxraniya, orqaga qaytmaslik, sekinlik, davriylik, geteroxraniya, endogennost.

Yunoncha auxalo - o’sish, o’sish biologiyasi haqidagi fan degan ma’noni anglatadi. Auksologiya fan sifatida XX asrning ikkinchi yarmida shakllangan. Lekin o’sish haqidagi taraqqiyotlar 200 yildan ortiq vaqt ichida amalga oshirilib bormoqda. Ayksologiya birinchi maratoba 1919 yil frantsuz Pol Goden tomonidan fanga kiritilgan bo’lsada o’sish va rivojlanishga ilmiy yondoshish XX asrning 70 - yillaridan boshlangan.

Auksologiya 1) irsiy jarayonlarning qonuniyatlari 2) jinsiy taraqqiyotni hamda o’sishdagi kamchiliklami 3) odam populyatsiyasini o’sishi - hayot kechirishini aks etganligini tasdiqlaydi.

Auksologiyaning tekshiradigan yo’nalishlari ko’p. Shulardan 1) auksolo-giya tarixi va asosiy tushunchalari 2) odam ontogenezini tavsifi va asosiy bosqichlari 3) biologik yosh va uning mezonlari 4) auksologiyaning ekologik aspekti 5) o’sish jarayonlariga irsiyat va muxitning ta’siri 6) akseleratsiya muammolari va ravnaqi 7) auksologiya va tibbiyotning qisqacha tarixi.

XVIII asrda frantsuz graf Filiber de Monbeller 1759 yildan to 1777 yilga qadar o’g’lini bo’yini o’lchab bordi. Dastlabki uch yil maboynida bolaning bo’yiga o’sishi kamaya borgan. 10-12 yoshda esa bo’y bir xil bo’ladi. 12-15 yoshda esa bolaning bo’yiga o’sishi tezlashgan. 18 yoshda esa bolaning bo’yiga o’sishi deyarli to’xtaydi. XVIII asrda yangi tug’ilgan chaqoloqlarning tana og’irligi uning keyingi rivoji o’rtasida bog’lanish borligini aniqladi. Shundan boshlab tug’ilgan chaqoloqlarni og’irligi bilish odat tusiga kirgan.

XVIII asrda badavlat honadonlarning bolalarini bo’yi shu yoshdagi kambag’al oila bolalarining bo’yiga nisbatan 2.5sm ortiq ekanligi ma’lum bo’ldi. Lekin o’sish to’xtash davrida bunday farq deyarli yo’qoladi. XIX asrda Pagliani birinchi marotaba o’sish bilan balog’atga yetish orasida aloqa borligini ko’rsatgan.

Shuningdek Pagliani oziqlanish bilan o’sish o’zaro bog’liq ekanligini aniqlagan. XIX asrda birinchi bo’lib o’sish paramateri ijtimoiy - madaniy muxitga bog’liqligi ma’lum qildi. U Amerikaga kelgan italiyalik yevreylarning bolalari ota - onaga nisbatan bo’ychan, boshi amerikaliklarnikiga nisbatan uzunchoq ekanligini aniqladi. Bola gavdasi katta bo’lishi yashash sharoitiga va oziqlanishiga bog’liq deydi.

Bosh formasining o’zgarishi esa madaniiy an’analarga bog’liqlikligini ko’rsatdi. Yevropada bolalarni yo’rgaklab hamma vaqt osmonga qarab yotqi- zishadi. Amerikada esa chaqaloqlarni qorin bilan yotqizishadi, oqibatda bu bolaning bosh shaklini o’zgargashiga sabab bolgan.

O’sish va rivojlanish gavda hajmining ortishigina emas, balki tabaqalashish va shakillanish hamdir. O’sish bu gavdaning organ qismlarini hamma jihatdan ortishidir. Uning asosida 1) hujayralar sonining ortishi ya’ni giperplaziya 2) hujayra hajmining ortishi yoki gipertrafiya 3) hujayralararo moddaning ortishi yoki akkresiya yotadi. Yetilish tushunchasini o’sish tushunchasiga nisbatan tariflash nihoyatda qiyin. Shunga ko’ra yetilish tushunchasi qaysi parametr (ko’rsatgich)ga nisbatan qo’llaniladi. Masalan jinsiy yetilish deganda organlarni nasl qoldirish layoqati tushiniladi. Suyak yetilishi degani organizmda suyaklanishi jarayonini tugaganganligi tushuniladi. O’sish va yetilish o’zaro bog’liq taraqqiyot deb ta’riflanadi. Rivojlanishni biologik, psixologik va ijtimoiy jihatlarga qarab bo’linadi.

Biologik rivojlanish bu to’qima, organlar va boshqalarni rivojlanishi bolib. U embrional va po’stembrional davrlarda ro’y beradi. Psixologik rivojlanish deganda bolani xatti - harakat ruxiy jihatdan yetilishidir. Ijtimoiy rivojlanish deganda odamlar bilan muomila qilishi, ijtimoiy joylarda o’zini tuta bilishi tushiniladi.