Сўз боши маъруза материаллари



Download 268,88 Kb.
bet4/27
Sana17.07.2022
Hajmi268,88 Kb.
#817468
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27
Bog'liq
Ma\'ruza matni

Калит сузлар: ибтидоий давр, антик давр, урта асрлар, буюк географик кашфиётлар, археология, палеоантропология, тарихий- этнология.


Ибтидоий жамият тарихи башарият тарихининг ажралмас кисмини ташкил этади. У тарихчиликнинг бошка сохаларига нисбатан анча ёш булиб, XIX асрнинг иккинчи яримларидан вужудга келди ва юз йилдан бери мустакил фан сифатида ривожланмокда. Лекин бу деган суз илгари одамлар инсоният жамияти тарихининг бу дастлабки даври хакида хеч кандай тушунчаларга эга эмас эдилар, деган фикр келиб чикмаслиги керак.
Узининг узок утмишига кизикиш кишиларда улар тараккиётининг дастлабки боскичларидаёк вужудга келган. Шу нарса равшанки, этнографлар, тилшунослар, адабиётшунослар ва бошка фан сохиблари томонидан урганилган халк, кабила, элатларда уларнинг узок утмиши, аждодларининг ажойиб-гаройиб кахрамонлиги, уруг, кабила ва халкларнинг келиб чикиши уларнинг турмуш тарзи хакида жуда куп огзаки ривоят ва афсоналар сакланиб келаётганлиги хисобга олинган.
Узаро кушни булиб яшаган кабилалар бир-бирларининг турмуш тарзи машгулоти, диний эътикоди кандай эканлигини кузатганликлари шубхасиздир. Бу кузатишлар факатгина сунгги даврга мансуб булиб колмай, жуда кадим замонларга бориб такалади.
Ибтидоий жамоа тузуми емирилиб табакавий жамият вужудга келиши билан кадимги одамлар хакидаги ибтидоий эртаклар «Ярим хайвонлик даври» ёки «Олтин давр» хакидаги афсоналар билан алмашинди.
Шумер-бобилликларнинг «олтин давр хакидаги достон»ларида давр хакида на илон, на чаён, на сиртлон, на арслон булган, ёввойи итлар хам, бурилар хам булмаган, куркинч, дахшат булмаган, инсоннинг хам ракиби булмаган, одамлар гам-гуссасиз, мехнат килмай яшаб, душман ва уруш нималигини билмаганлар, деб мадх килинади. Бу тасаввурлар кейинчалик турли хил шаклларда узок вакт давом этди.
Кадимги муаллифлар хусусан Демокрит ибтидоий жамоа тузуми даврига бахо бериб, ибтидоий давр кишилари хеч кандай олтин асрда яшаган эмаслар, кадимги замон кишиси хам тирикчилик кийинчиликлари, табиат билан кураш кийинчиликлари остида куп эзилиб азоб тортган деб таъкидлаган эди.
Ибтидоий жамият тарихи хакидаги дастлабки илмий билимлар диний кобикка уралиб, афсонавий тарзда баён этилган. Лекин уларда хакикат куртаклари буртиб турар эди.
Кадимги Месопотамия, Миср, Хиндистон, Урта Осиё, Хитой ва Кадимги Шаркнинг бошка улкаларида яратилган катор достонлар, хикоялар, кушиклар ва халк огзаки ижодиётида кишиликнинг ибтидоий даври хакида баъзи маълумотлар учрайди.
Бу борада кадимги грек, рим ва бобиллик тарихчилари томонидан кайд килинган маълумотлар кимматлидир. Кадимги давр тарихчилари тасаввурида маданийлашган дунё факат Урта ер денгизи атрофларидаги мамлакатлар билан чегараланиб, ундан ташкаридаги бепоён ерларда эса улар «варварлар» деб аталган кабилалар яшаган. Мазкур кабилаларнинг купчилиги хали ибтидоий жамоа тузуми шароитида яшар эдилар.
Варварларнинг турмуш тарзи рим ва грек тарихчиларига у кадар яхши маълум эмас эди. Саёхатчилар улар юртига камдан кам борар, борганлари хам у ерларда киска вакт булиб, огзаки маълумот туплаш билан кифояланар эдилар. Тупланган маълумотлар эса купинча бурттирилган ва гайри табиий мазмунга эга булар эди.
Лекин шунга карамай худди шу кадимги даврда ибтидоий кабилалар хаётини баён этишга асос солиниб, бу кейинчалик ибтидоий давр хакидаги маълумотларни тартибга солиш учун жуда катта ахамиятга эга булди.
Скифлар, пигмейлар ва бошка куп кабилалар хакида Г еродотнинг (484- 425), Кичик Осиё халклари хакида Страбоннинг эр.авв. (63 эр.20) гермонлар хакида Юлий Цезарь (100-44) ва Тацит, Миср ва Урта Осиё кабилалари хакида Трог Помпей ёзиб колдирган маълумотлари жуда кимматлидир.
Геродот ва Страбонлар варвар кабилаларининг баъзиларида умумий мулк мавжуд булиб, она насабидан кариндошлик хисоби баркарорлигини пайкаганлар.
Хусусан Г еродот ликийларда она уруги тартиби хукмрон булиб, уларда кайликларни хотин-кизларнинг узлари танлайдилар, сармат хотин-кизлари жуда магрур, жанговар булиб, уз душманини улдиргач, турмушга чикадилар.
Олд Осиё халклари хакида ёзган кадимги тарихчилар орасида Александр Македонский ва дастлабки Салавкалар сулоласининг замондоши эр.авв. IV-III асрларда яшаган, грек тилини яхши билган бобиллик тарихчи Бероснинг хизматлари хам алохида урин тутади. Уни грек тилида Бобил тарихи ва мифологияси очеркидан иборат катта тарихий асар ёзганлиги маълум. Афсуски Берос яратган бу асар замонамизгача сакланиб колмаган. Берос асарининг Иосиф Флавий ва бошка тарихчиларнинг асарларида келтирилган парчалари ва цитаталаригина бизнинг замонамизгача етиб келган. Берос асарларидан колган мазкур парчаларда ибтидоий замонларга оид маълумотлар хам учрайди.
Кадимги давр, хусусан грек ва римлик муаллифлар орасида инсониятнинг бу илк даври тугрисида ягона фикр булмаган албатта.
Эрадан аввалги VIII-VII асрларда яшаган грек шоири Гесиод узининг «Мехнат ва кунлар» поэмасида инсоният тарихининг илк боскичини «жаннат» ёки «олтин аср» шаклида тасаввур килган.
Г есиоднинг узи урта хол дехкон, майда кулдор булиб, у узининг икки кули ва бир батраги билан биргаликда далада эртадан кечгача мехнат килган. У дехкон мехнатига ва хар кандай мехнатга гоят хурмат ва эхтиром билан караган. Лекин илк кулдорлик шароитида дехконларнинг огир ахволда булиши Гесиодни газаблантирган. Бу хол Гесиодни инсон табиати ва кишиларнинг турмуш шароити аста-секин ёмонлашиб узок утмишдаги бахтли олтин даврдан Г есиод замонидаги кайгули темир даврга бораётганлиги хакида пессимистик хулоса чикаришга олиб келган. Кадимги даврнинг машхур материалист философларидан бири булган грециялик Демокрит (470-380) асарларида ибтидоий кишиларнинг кандай хаёт кечирганликлари хакида содда лекин хакконий фикрлар учрайди.
Демокритнинг фикрича ер юзидаги дастлабки одамлар «дагал, купол ва вахшиёна суратда хаёт кечирганлар, емиш кидириб утлокларда кучиб юрганлар. Улар ерда мавжуд булган табиий озукалар ва дарахтлардаги ёввойи мевалар билан овкатланганлар».
Озик овкат топиш, ёгин-сочин ва вахший хайвонлардан сакданиш зарурияти, кишиларни табиатнинг турли-туман ходисалари билан курашиш усулларини кидириб топишга мажбур этган албатта.
Демокрит карашларининг давомчиси кадимги рим философи ва машхур шоири Лукреций Кар (99-55) «Буюмларнинг хислати хакида» номли поэмасида кишиликнинг энг кадимги ёввойилик холатидан олов, кийим-бош, турар-жой ва бошка нарсаларнинг кашф килишигача булган тараккиёт манзараси кискача, лекин хакконийлик билан баён килинган.
Лукреций Кар Демокрит каби одамларнинг мухтожлик, зарурият туфайли килган кашфиётларини изохлаб курсатган ва уша вактда худонинг одамни яратганлиги хамда кишилик жамияти тарихининг тонгида «олтин аср» мавжуд булганлиги хакида таркалган афсоналарни танкид килган.
Лукреций Карнинг мухим хизматларидан бири шуки, у мехнат куролларини кандай буюмлардан ясалганига асосланган холда кишилик тарихини тош, мис-бронза ва темир даврларига булишни тавсия килган.
У узининг мазкур фарази билан хозирги замон археологиясининг бу энг мухим коидасини давримиздан икки минг йилча аввал пайкашга муваффак булганлиги кишини хайратга солади.
Демокрит ва Лукрецийларнинг кишилик хаётининг илк тонги хакидаги содда, хакконий карашлари гениал фараздан иборат булиб, у кейинги даврда, хусусан Урта асрларда унутиб юборилган.
Урта асрлардаги диний дунёкараш илмий билимларни, хусусан ибтидоий жамият хакидаги гояларни ривожланишига тиш-тирноги билан карши чикди. Европадаги илохиёт олимлари «Таврот»даги гуё худо томонидан яратилган ва уз гунохлари учун жаннатдан кувиб чикарилган энг дастлабки одамлар - Одам Ато билан Момо Хдво хакидаги афсонани халк орасида кенг ташвикот кила бошладилар. Мазкур афсона худонинг хохиши билан дунёда пайдо булган биринчи одамлар хаёти тугрисидаги яхудийлар узлаштириб олган шумер афсонасига асосланади. Одам Ато ва Момо Хдво хакидаги афсона кейинчалик Ислом динининг асосий китоби булган «Куръон»га хам киритилган. Айрим афсоналарда ибтидоий одамлар ит боши, бошсиз, шунингдек, кукрагида кузлари булган махлуклар киёфасида тасвирлаб курсатилган.
XIII асрда яшаган рухоний Фома Аквинский тузган трактатда олам ва одамнинг яратилиши илмга зид барча ёлгон афсоналар ва бемаъни даволар билан тулатиб юборилган эди. Гарчи урта асрларда дин хомийлари илмий билимларни, хусусан ибтидоий жамият хакидаги илгор гояларни хар томонлама бугишга харакат килмасин ер ва унда яшаган халклар хакидаги билим аста-секинлик билан булса хам олга кадам ташлади.
Шаркнинг машхур олимлари Европа ва Осиё халклари хакида жуда куп маълумот ёзиб колдиришган. Хусусан, Абу Райхон Берунийнинг «Осори бокия», «Хиндистон», Хитой географи Чан-Чуннинг (XIII аср) асарлари ва йилномаларида Шарк халклари, кабилалари хакида уларнинг урф-одати, турмуши, машгулоти ва маданиятига доир жуда куп маълумотлар бор.
Шарк улкаларга савдо-сотик ва дипломатик муносабатларни тиклаш учун борган Плоно Карпини, Рубрук, Марко Поло ва Афанасий Никитин ва бошкалар мазкур жойлардаги халк ва кабилаларнинг хаёти хакидаги кимматли маълумотлар туплаб, кайтганларки, бу билан Европаликларни Шарк халклари хакидаги билимлари ортди.
Уларнинг, кундаликлари, йилномалари ва асарларидан кишилик тарихининг илк боскичига алокадор булган купгина этнографик маълумотлар топиш мумкин.
Шу нарсани таъкидлаб утиш керакки, киёсий этнографиясиз кишиликнинг узок утмишини тиклаш мумкин эмас. Шу жихатдан XV асрнинг иккинчи ярмидан бошланган ва кейинги асрларда давом этган, буюк географик кашфиётлар Америка, Хиндистон, Африка, Австралия, Океания, Осиё ва Европада яшаган кабилалар, элатлар ва халклар этнографиясини урганиш учун шарт-шароит вужудга келтирди.
1492 йилда Христофор Колумб, Америко Веспуччи, Америка киргокларига 1497 Васко-да Гама уз одамлари билан Хиндистон ерларига, 1519-1521 йилларда Магеллан бутун ер куррасини айланиб чикар экан, улар кетидан океан ортига кон изловчилар, савдогарлар, боскинчи-талончилар хамда хар хил соханинг мутахассислари хам йул олдилар. Уларнинг баъзилари махаллий ахолининг турмуши билан кизикиб, мазкур кабилаларнинг хаёти, ижтимоий тузуми, маданияти ва диний эътикодлари хакида кимматли этнографик маълумотлар туплаб жуда катта иш килдилар.
Улардан бири Америкадаги ирокез ва гуронлар турмушини кузатган Ж.Ф.Лафитодир (1670-1740) у узининг «Обычаи американских дикарей в сравнении с обычаями первобытных времен», - деган асарида Шимолий Америкадаяшовчи кабилалар хаёти хакида жуда куп маълумотлар булиб, улардан кишиликнинг ибтидоий хаёт манзарасини тиклашда фойдаланиш мумкинлигини айтган эди. Лофито мазкур кабилалар орасида булар экан, узининг кузатишларига асосланиб ибтидоий кабилаларнинг ижтимоий тузуми хам Шимолий Америка хиндиларининг хусусан, гуронлар ва ирокезларнинг ижтимоий тузумига ухшаш булган булса керак, деган фикрни баён килган. Ана шуларга асосланиб Лофито Европа халкларининг энг кадимий даврини Шимолий Америка хиндиларининг урф-одатлари асосида изохлаб тушунтириб бериш мумкинлигини биринчи булиб майдонга ташлади.
Янги ерларни кашф килиниши XVIII аср охиригача давом этиб, бу ибтидоий тарзда хаёт кечираётган халклар билан янада кенгрок танишиш имконини берди. Лаперуз, Мопертюи, Бугенваль Ж. Кук ва бошка сайёхлар уз кашфиётлари тугрисида ажойиб маълумотлар колдириб кетдилар. Узлари очган ерлар, у ердаги ахоли хакида, уларнинг ижтимоий тузуми ва маданияти хакида кимматли маълумотлар тупладилар.

  1. аср бошларидан бошлаб Шаркий Европа ва Шимолий хамда Шаркий Осиёга хам катор экспедициялар уюштирилди. Ажойиб рус сайёхлари ва тадкикотчиларидан Г.Новицкий, Г.Ф.Миллер, И.Г.Гмелин,

С.П.Крашенинников, Г.В.Стеллер, П.С.Паллас, И.Г.Георгий, В.Ф.Зуев, И.И.Лепехин каби сайёхлар Урал, Волгабуйи, Россия, Европа кисми, Шимолий ва Шаркий Осиёда яшовчи халкларнинг турмуши, дини, машгулоти, халк огзаки ижодиётига алокадор булган купгина этнографик маълумотлар тупладилар.
С.П.Крашенинников (1713-1755) «Камчатка ерларининг баёни» номли асарида камчаткалиларнинг ительмен кабилалари хакида тухталиб, улар хам металл нима эканлигини билмас ва уругчилик тузуми шароитида яшар эдилар, деб ёзган эди.
Рус сайёхларидан И.Ф.Крузенштерн, Ю.Ф.Лисянский, О.Е.Коцебу, Ф.П.Литке, А.П.Лазарев, Л.Я.Загоскин ва И.Е.Кениаминов кабилар Океания хамда Шимолий Американинг эскимос, хинд-атапаск ва бошка кабилалари хакида кимматли маълумотлар тупладилар.
Машхур рус этнограф олими Н.Н.Миклухо-Маклай (1846-1888) Янги Гвинеядаги папуаслар орасида узок яшаб, уларнинг урф-одатларини ва турмуш маданиятини чукур урганиб, катта илмий кимматга эга булган маълумотлар туплаган.
Улуг географик кашфиётлар ва ундан кейинги даврларда жуда куп этнографик материаллар тупландики, булар ибтидоий жамоа тузумининг шаклланиши хакида турли хил назарияларни вужудга келишига асос булди. XVIII-XIX асрларда яшаб ижод этган Адам Фергюсон, И.Форстер, унинг угли Георг, К.Ю.Томсен, И.Я.Версо, С.Нильсон, Ж.Буше де Перт, Д.Эванс,
Ч.Лайель, Э.Лартэ, Мак-Инери Шмерлинг, Ч.Дарвин, Т.Гекспи каби олимлар одамнинг пайдо булиши, ибтидоий жамият, ибтидоий жамиятнинг даврларга булиниши, у давр кишиларининг ижтимоий хаёти, мехнат куроллари ва диний тасаввурлари хакида хилма-хил мулохазалар билдирдилар. XIX-XX асрларда эса Э.Тэйлор, Г.Спейсер, Ж.Фюргюсон, Мак-Леннан, Ю.Липперт, Ж.Леббок, Г.Мортелье, О Мон-Телиус, И.Я.Бахофен кабиларнинг ибтидоий жамият тарихига багишланган асарлари чоп этила бошлади.
Мазкур олимларнинг аксарияти ибтидоий жамият тарихининг купгина масалаларига объектив суратда ёндошиб, уларни илмий асосда талкин кила бошладилар.
Бу сохада Шотландия философи Адам Фергюсоннинг (1723-1816) фикрлари айникса диккатга сазовордир. У узининг «Гражданлар жамияти тарихи очерки» номли асарида тарихни-ёввойилик, вахшийлик ва маданийлик деган уч даврга булган. Шуни алохида укдириб утиш керакки, Фергюсон биринчилардан булиб, ибтидоий жамиятда ибтидоий коммунизм тартиби мавжуд булганлиги хакидаги фикрни баён килган. Немис олимларидан Иоганн Форстер (1729-1798) ва унинг угли Георг Форстер (1754-1794) хам шундай фикрлар билан майдонга чикиб, кишиликнинг энг кадимги даврини болалик ёки ёввойилик, ёшлик ёки вахшийлик ва етуклик ёки «маданий» холатлари боскичига ажратишган.
Даниялик археолог К.Ю.Томсен эса (1778-1865) эса ибтидоий даврга мансуб булган археологик ёдгорликларни буюмларга караб тош, бронза ва темир даврларига булади.
У жуда куп археологик материалларга асосланган холда Лукреций Кор замонасидан бери сакланиб келаётган уч даврлилик (асрлилик) назариясининг тугри эканлигини илмий жихатдан исботлаб берди.
Даниялик археолог И.Я.Верса эса Томсенга нисбатан хам илгарилаб кетиб, хатто бронза давридаги кумиш маросимлари бир-биридан фарк килишига эътибор берди.

  1. асрдан бошлаб археология сохасида маълум даражада силжиш руй берди.

Француз археологларидан Ж.Буше де Перта (1788-1868) жуда купол ишланган тош куроллар топиб, улар кадимги мамонт, носорог ва бошка ёввойи хайвонлар билан бир замонда яшаган ибтидоий кишиларнинг мехнат куроллари эканини баён килди. Буше де Пертанинг кашфиёти инсоннинг келиб чикиши хакидаги «Библия» - «И6нжил», «Таврот» ва «Куръон»да келтирилган санага катта зарба бериб, унинг кадимийлигини исбот килиб берди.
Ж.Б.Ламарк, Ч.Дарвин ва Томас Гекслилар эса инсониятнинг энг кадимги аждоди одамсимон маймун эканлигини баён килиб бердилар.
Юкорида номлари зикр килинган олимлар дастлабки кишилар ибтидоий жамият тарихи фанининг вужудга келиши, унинг даврларга булиниши, ривожланиш этаплари, у давр кишиларининг ижтимоий хаёти, мехнат куроллари ва диний тасаввурлари хакида хилма-хил фикр хамда мулохазалар билан майдонга чикдилар.
Бу билан улар ибтидоий жамият тарих фанининг вужудга келишида салмокли хисса кушдилар. Лекин булар орасида И.Я.Бахофен, Мек-Леннан ва америкалик машхур этнограф Л.Г.Морганнинг хизматлари алохида ахамиятга эгадир.
Швейцариялик тарихчи ва юрист И.Я.Бахофен ибтидоий оила ва никох масалаларини урганиш ишига энг дастлабки асос солган тадкикотчилардан бири хисобланади. У кадимги классик адабиёт, этнография ва археология фанлари кулга киритган маълумотларга асосланиб яратилган «Оналик хукуки» ва бошка асарларида оила, никохнинг вужудга келиши хакида кимматли мулохазалар билдирди.
И.Я.Бахофен дастлабки жинсий алока, оналик хукуки, аёлларнинг тутган урни, она ва ота уруглари хакида куйидаги фикрларни билдирди:

  1. Кишилар дастлаб тартибсиз жинсий алока килиб яшаганлари, буни - Бахофен «гетеризм» - эркин хаёт кечирувчи аёл деган номувофик ном билан атаган.

  2. Шундай экан тугилган боланинг отаси ким эканлигини билишнинг имконияти булмаган, бинобарин насл-насабни факат хотин томондан караб оналик хукукига караб белгилаш мумкин эди.

  3. Демак шундай экан хотинлар тугилган болаларнинг оналари, ёш бугинни тугиб устирганликлари хаммага аник маълум булган. Бирдан-бир оналар булганликлари сабабдан, жуда катта эътибор козонганлар ва иззат-икром килинар эдилар.

Аёллар бундай иззат-икром килинганликлари туфайли тула хукмронлик-гинекократия даражасига етишган эдилар.

  1. Бир никохлиликка утиш, бунда хотин битта эркакники булиб, бу хол энг кадимги диний низомни бузиш, деган гап эди: бу тартибни бузиш жазо берилишини талаб килар, ёки хеч булмаганда бу хотин бундан кейин маълум бир вакт ичида бошкалар билан алока килиб гунохини ювиши керак эди.

Унинг фикрича «гетеризм»дан моногамияга ва она хукуки дан ота хукукига тараккий этиш диний тасаввурларнинг янада тараккий этиши натижасида содир булади, деб нотугри фикрни билдирган. Шунга карамай
Бахофен Аристотель замонидан бери хукм суриб келаётган «патриархал» назарияга - кишиликнинг бошлангич шакли ота-оналар ва уларнинг авлодларидан ташкил топган оиладан оилада эса катта ёшдаги эркак хукмрон, унинг хукуки чегараланмаган эди, деган нотугри фикрга каттик зарба берди. Аммо Аристотелнинг патриархал оила назарияси буржуа адабиётида хамон сакланиб келмокда.
И.Я.Бахофеннинг «Оналик хукуки» асари босилиб чиккандан сунг оила тарихини урганишга асос солинди.
Ибтидоий никох ва оила тарихини урганишда шотландиялик юрист Ж.Ф.Мак-Леннаннинг (1827-1881) хам хизмати бор.
Мак-Леннан кадим замонда яшаган ва янги замонда яшаётган кабила ва халкларда никохланишнинг формалари шубхасиз хилма-хил булган, деган фикрни баён килади. Колок кабилалар орасида дейди у, шундай группалар мавжуд булганки, мазкур группалар ичида узаро никохланиш мутлако ман этилган. Шунинг учун хам эркаклар хотинни, хотинлар эрни узлари яшаб турган группадан ташкари жойдан олишган. Лекин шундай группалар хам мавжуд булганки, уларда эркаклар хотинни, хотинлар эрни уз группалари ичидан танлаш одати булган.
Мак-Леннан биринчи группани экзогамия - ташкаридан никохланиш, иккинчисини эса эндогамия - ичкарида группа доирасида никохланиш тартиби деб атаган.
Мак-Леннаннинг хизмати шундаки, у узи экзогамия деб аталган никох тартибининг хамма жойга таркалганлигини ва унинг катта ахамияти борлигини курсатди.
Унинг бошка хизмати шундаки, у насл-насабни оналик хукукига караб тайин килиш, дастлаб хукм сурган тартиб эканини эътироф этди. Аммо у барча кабилалар экзогамия ва эндогамияга булиниб, экзогамия мазкур группада киз болаларни тугилиши биланок улдирилиши натижасида аёллар сонининг камайиб кетиши окибатида келиб чиккан, деб нотугри хулосага келади.
Ибтидоий жамият тарихини урганишда машхур Америка олими Л.Г.Морган (1818-1881) хам алохида уринни эгаллайди. Л.Г.Морганнинг ибтидоий ва кадимги давр кабила ва халклари хакидаги карашлари унинг «Кон-кариндошлик тизими», «Америкаликларнинг уйи ва уй хужалиги», айникса «Кадимги жамият» деган асарларида узининг тулик ифодасини топган. Унинг хулосалари ер шарининг хамма жойларидан олинган жуда куп этнографик, археологик ва тарихий далилларга асосланган эди. Л.Г.Морган Шимолий Америка хинд-прокезлари орасида 40 йилдан ошик яшаб, улар хаётини чукур урганган. Бу кузатишлар Морган тадкикотларининг негизини ташкил этади. Бахофен ва Мак-Леннандан сунг оила ва никох тарихи билан кизикиб, уни тиклашга киришди. Л.Г.Морган оила ва никох тараккиётининг катор боскичларини - энг дастлабки никохдан моногамиягача булган боскичларини белгилаб берди.
Л.Г.Морганнинг улуғ хизмати шундан иборатки, у ёзма тарихимизнинг ана шу тарихдан бугунги негизининг асосий хусусиятларини очиб борди ва тиклади хамда кадимги греклар, римликлар ва германлар тарихининг хозиргача хал килинмай келган энг мухим муаммоларини хал килишга имкон берадиган калитни Шимолий Америка хиндиларининг уругдошлик бирлашмаларидан топди.Л.Г.Морганнинг асарлари, хусусан унинг, «Кадимги жамият» китоби, ибтидоий давр тарихини урганишда энг кимматли манбалардан хисобланиб, Энгельс айтганидек замонамизда, бутун бир давр очадиган жуда нодир асарлардан биридир.Лекин ибтидоий давр тарихини илмий асосда урганиш XIX аср урталарида бошланди.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

  1. Encyclopedia of Human evolution and Prehistory. Garland publishing, Inc. A member of the Taylor& Francis Group New York & London, 2000


5-МАВЗУ. ИБТИДОИЙ ЖАМОА ТУЗУМИНИНГ ТАШКИЛ ТОПИШИ.
РЕЖА

  1. Дастлабки одамлар жамоаси (туда)

  2. Ибтидоий туданинг тараккий этишида овчиликнинг роли.

  3. Ибтидоий жамоачиликнинг ривожланиши ва жинсий муносабатлар.

  4. Ибтидоий дунёкараш ва нуткнинг шаклланиши ва ривожланиши.

  5. Гоявий тасаввурларнинг манбалари.




Download 268,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish