|
Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar
Nizoning kelib chiqishi va to’qnashishning sodir bo’lishi bir butun jarayon bo’lib, bu jarayon quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi
Bu jarayonning birinchi bosqichida nizo chiqishi uchun vaziyat tug’iladi, ammo ochiqdan ochiq to’qnashuv sodir bo’lmaydi. Bunday holat har ikala tomon tashabbusi bilan yoki «merosdan» qolgan nizoning ta’siri ostida vujudga kelishi mumkin.
Nizoli vaziyatning tashqi unsurlari ham mavjud. Bular quyidagilardir:
- haddan tashqari hissiyotga berilish;
- fikrini aniq izhor eta olmaslik;
- bir-birini tushunishini xohlamaslik;
- asosga ega bo’lmagan noshukurlik va hokazo.
Nizo sabablari (2 bosqich) va uning kengayish ehtimoli (3 bosqich)ni o’z vaqtida sezish, (4 bosqich) nizoning yuzaga chiqmaslikka olib keladi. Agar jarayonga e’tiborsizlik bilan qaraladigan bo’lsa, u holda nizoning kelib chiqishi tabiiy (5 bosqich). Endi uni boshqarish (6 bosqich) zaruriyati tug’iladi. Boshqarishning samaradorligiga qarab, nizoning oqibatida funksional va disfunksional ko’rinishlarida bo’lishi mumkin (7 bosqich).
Nizoning 7 funksional oqibati ma’lum. Bu oqibatlar nizoni boshqarishning ijobiy samara berganligini ifodalaydi. Bundayholat qarshi tomonning yuzaga kelishi mumkin bo’lgan nizo sabablari va ob’yektlarini yanada chuqurroq tahlil qilishga, unga «tashxis» qo’yishga undaydi.
Agar nizolarni boshqarishning samarali yo’llari topilmasa, u holda maqsadga erishishga xalaqit beruvchi quyidagi ko’rinishdagi disfunksional oqibatlar yuzaga kelishi mumkin:
- qoniqmaganlik, norozilik;
- yomon ruhiy holat;
- mehnat unumdorligini passayishi va boshqalar.
Bu oqibatlar faqat salbiy tomonga ishlaydi va nizo yetilmagan bo’lsa – yetiltirishga, to’xtab turgan bo’lsa –qo’zg’atishga xizmat qiladi.
Nizolarni boshqarish va ularni bartaraf etish yo’llari
Nizoli vaziyatlarni boshqarishning bir qator samarali usullari mavjud. Ularni quyidagi 2 guruhga bo’lish mumkin:
- tarkibiy-tashkiliy usullar;
- strategik usullar.
Rahbar eng avvalo nizoni keltirib chiqaruvchi omillarning tahlilini qilishi, so’ngra esa u yoki bu usulni qo’llash bo’yicha qaror qabul qilishi kerak.
Tarkibiy-tashkiliy usullarga quyidagilar kiradi:
- ishga bo’lgan talabni tushuntirish usuli. Bu usul disfunksional usulga mutlaqo zid bo’lib, bunda har bir xodim va bo’limlardan qanday natija kutilishi tushuntiriladi. Bu yerda ularga quyidagilar eslatiladi:
- erishishi lozim bo’lgan natija ko’lami;
- kim ahborotni topshiradi va kim uni qabul qiladi;
- mas’uliyat, javobgarlik va vakolat tizimi;
- aniq siyosat, tartib-qoidalar va h.k.
Rahbar bu masalalarni o’zi uchun aniqlashtirish maqsadida emas, balki har bir vaziyatda, har bir xodim va bo’lim qay tarzda ish tutishini, ularni nima kutishini tushuntirib bermog’i lozim.
- muvofiqlashtirish va integrasiyalash usuli. Bu usul og’zaki buyruq zanjiri deb ataladi.
Boshqarishda mansablarga ko’ra darajama-daraja bevosita itoat etish, bo’ysunish tartibini o’rnatish kishilarning o’zaro harakatlarini, korxona ichidagi axborotlar oqimini, qarorlar qabul qilishni tartibga tushiradi, muvofiqlashtiradi.
Agar ikki yoki undan ko’proq bo’ysunuvchilar o’rtasida u yoki bu masala yuzasidan qarama-qarshilik, kelishmovchilik chiqib oladigan bulsa, bunday ixtilofni ularning tegishli boshliqlariga ayttirib hal qilish mumkin. Bu yerda yakka hokimlik prinsipi juda ham qo’l keladi.
Nizoli vaziyatlarni boshqarishda:
- boshqarish iyerarxiyalarini;
- funksiyalararo aloqani ta’minlovchi xizmat bo’limlarini;
- funksiyalararo guruhlarni;
- maqsadli guruhlar va bo’limlararo majlislarni integrasiyalash ham juda katta rol o’ynaydi.
Umumtashkiliy (kompleks) maqsadlar. Bu usulning mohiyati – barcha qatnashchilarning harakatini, butun kuchini bosh maqsadning amalga oshishiga safarbar qilish.
Mukofotlanishning tarkibiy tizimi. Disfunksional oqibatlardan xoli bo’lish hamda kishilarning xatti-xarakatlariga ijobiy ta’sir o’tkazish tufayli, kelib chiqishi mumkin bo’lgan nizolarning oldini olish va ularni boshqarish uchun mukofotlash tizimi keng qo’llaniladi. Umumtashkilot kompleks maqsadlariga erishishda jonbozlik ko’rsatgan, muammoning yechimiga kompleks yondoshib yon tarafdagilarga yordam ko’rsatishga harakat qilganlar albatta:
- tashakkurnoma;
- mukofot;
- xizmat lavozimini ko’tarish kabilar bilan taqdirlanishlari lozim.
Nizoli vaziyatlarning oldini olish yoki ziddiyatni yumshatishning beshta strategik usuli ma’lum.
Uzoqlashish. Komil inson janjaldan uzoqlashishga harakat qiladi. Kelishmovchilik avjiga chiqqanda u muhokamaga qatnashmaydi. Bunday usul nizoli vaziyatning yechilishiga manfaatdor bo’lmagan va o’zaro munosabatlarning zohiriy yaxshiligicha qolishini istashgan hollarda tomonlar tarafidan qo’llaniladi. Bunday holatli ziddiyat hali yetilmagan yoki ziddiyatga chiquvchilarning lavozim darajalari yaqin bo’lgan hollarda kuzatiladi.
Agar ziddiyat sub’yektiv sabablar tufayli bo’lgan bo’lsa, u holda uzoqlashish strategiyasi ma’qul strategiyadir. Chunki u tomonlarga tinchlanishga, vaziyat ustida yana bir bor fikr-mulohaza yuritib, fahm-farosat ila anglab olish, oqibatda esa qarama-qarshilikka borishga, uni davom ettirishga hyech qanday asos yo’q degan hulosaga kelishiga imkon beradi. Agar ziddiyat ob’yektiv sabablar tufayli yuzaga kelgan bo’lsa, uzoqlashish strategiyasi har ikala tomonni mag’lubiyatga olib boradi. Chunki uzoqlashish davrida vaqt cho’ziladi, nizoli vaziyatni chaqiruvchi sabablar chuqurlashadi, qisqasi «yara gazak» oladi.
Silliqlashish. Bu usul kishilarni yaxshilikka undash yo’li bilan nizoni bartaraf qilishga qaratilgan. Ziddiyatli vaziyatda qarama-qarshi tomonlar bir-biri bilan xushmuomalali bo’lishga, arzimagan narsaga achchiqlanish, umuman, bir vaqtning o’zida birga suzayotgan qayiqni qaltis tebratish yaramasligiga chaqirishadi.
Bunday usul ikkala tomondan bittasining lavozim darajasi yoki mavqyei yuqori bo’lgan va u mazkur ziddiyat bo’yicha o’zini bahslashishga tushishni lozim deb bilmagan hollarda qo’llaniladi.
Majburlash – bu tomonlardan birining xohish-irodasini, so’zini majburan, zo’rlab qabul qildirishdir. So’zini o’tkazmoqchi bo’lgan tomon qarshi tomonning fikri Bilan hisoblashmaydi, uni inkor etadi. Bunday strategiyani qo’llaydigan tomon tajavuzkorlik bilan o’z xohishini qarshi tomonga majburlab o’tkazadi. Bu usulni ko’proq rahbarlar qo’l ostida ishlaydiganlarga nisbatan qo’llashadi.
Kelishuv. Nizoli holatdan muvaffaqiyatli chiqishning eng muhim sharti – bu murosaga kela olishdir. Kelishuv bilan nizolarni hal etish, bu yuqori baholanuvchi strategik usul bo’lib, bunda ikala tomonni qanoatlantiruvchi yechimga kelinadi.
Muammoni hal qilish. Bu usul barcha tomonlarni qanoatlantiruvchi yechimni topish uchun nizoni chaqiruvchi sabablarni chuqur hlil qilish vabarchaning fikrlarini inobatga olishga asoslanadi. Bu usul tarafdorlari o’z maqsadiga boshqalar maqsadi orqali emas, balki nizoning eng oqilona yechimini topish evaziga erishishni xohlaydilar.
Hozirgi sharoitda rahbar faqat o’z sohasini yaxshi bilibgina qolmay, balki yaxshi tashkilotchi, ruhshunos va tarbiyachi bo’lmog’i lozim. Har bir nizoli vaziyatni rahbar bosiq, hovliqmasdan hal etishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
