«suyuqlik va gaz mexanikasi»

1.2.2. Qovushoqlik, oquvchanlik va siqiluvchanlik
13
Ushbu  =  du/dy munosabatdan yana bitta muhim xulosa chiqarish mumkin: agar suyuqlik tinch holatda bo‘lsa, u holda u = 0 va buning natijasida  = 0, ya’ni tinch holatda turgan suyuqlikda qovushoqlik kuchlari sezilmaydi.
Idishga solingan suyuq muhitning qovushoqlik darajasini bilish uchun, masalan, stol ustida turgan stakandagi suyuqlikni boshqa idishga quyib ko‘rish yoki shu stakanga biror tayoqchani botirib olib, keyin undan suyuqlik qanday oqib tushishini kuzatish kifoya. Bu bilan biz suyuqlikning harakatini tabiiy holda kuzatgan bo‘lamiz.
Qovushoqligi yuqori suyuqlik
Qovushoqligi kam suyuqlik
Suyuqlikka jism tushadi.
Suyuqliklarning holatidagi farqqa e’tibor bering.
Toza suv uchun dinamik qovushoqlikning temperaturadan bog‘liqlik ifoda-si fransuz olimi J.Puazeyl tomonidan taklif etilgan bo‘lib, u quyidagicha yoziladi:  = 0 (1+0,0337t+0,000221t2)-1, bunda t – temperatura,
0 – 900C; 0 - bu t = 00C dagi dinamik qovushoqlik. Dinamik qovu-
shoqlik birligi uning nomiga «Puaz» (P) deb ataladi. SI birliklar siste-masida: 1 Pa  s = 10 P; SGS birliklar sistemasida esa 1 P = 1 g/(sms).
1.2.2. Qovushoqlik, oquvchanlik va siqiluvchanlik
14
1.2.2. Qovushoqlik, oquvchanlik va siqiluvchanlik
15
Kinematik qovushoqlik. Qovushoqlik va temperatura kelgusida o‘rganiladigan impuls va energiya tenglamalariga kiradi. Bu parametrlardan tashqari kinematik qovushoqlik va issiqlik diffuziyasi tushunchalarini ham kiritish zarur. Bular mos ravishda quyidagi munosabatlardan aniqlanadi:  = /ρ,  = k/(ρCp), bunda Cp – o‘zgarmas bosimdagi solishtirma issiqlik sig‘imi.  va  ning qiymatlari SI birliklar sistemasida m2/s (bunda s – sekund) bilan o‘lchanadi (bundan tashqari bu sistemaga kirmagan sm2/s - stoks (St) birlik ham ishlatiladi: 1 St = 0,0001 sm2/s bu birlik ingliz olimi G.Dj.Stoks nomiga qo‘yilgan) va ular harakat miqdori va issiqlikka mos kelib, diffuziyani ifodalaydi.
Gazlar uchun xuddi havodagi kabi  va  lar temperaturaning oshishi bilan oshib boradi.
Suyuqliklarda temperaturaning oshishi bilan kinematik qovushoqlik tez pasayadi, issiqlik diffuziyasi esa juda sekin oshib boradi.
Ko‘p hollarda suyuqlikni siqilmaydigan deb hisoblash mumkin. Aynan ana shunday hollarda dinamik qovushoqlik muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Qovushoqlik suyuqliklarning fizik xossalari va temperaturasiga bog‘liq holda o‘zgaradi.
Gazlarning dinamik qovushoqligi berilgan temperaturada bosimga bog‘liq emas, kinematik qovushoqlik esa mos ravishda zichlikka teskari proporsional.
Mineral yog‘larda bosimning atmosfera qiymatidan 40 MPa gacha o‘zgarishida kinematik qovushoqlik t=800C da 2 marta va t=400C da 3 marta ortadi. Suvda bosimning qovushoqlikka ta’sir darajasi kichik.