Suyakli baliqlar sinfining umumiy tavsifi va sistematikasi. Suyak – tog‘aylilar, shu’la qanotlilar, ikki XIL nafas oluvchilar va panja qanotlilar kenja sinflari vakillarining tuzilishi, asosiy turkumlari

3.4. Qon aylanish va ayirish sistemasi.
Hamma suyakli baliqlarda vena sinusi bo`ladi. Bu yurak bo`lmasiga, yurak bo`lmasi esa yurak qorinchasiga ochiladi. Suyakdor baliqlarda arterial konus yo`qolib ketadi. Qorin aortasining yurak qorinchasiga yaqin joyi kengayib, aorta so`g`onini hosil qiladi. Aorta so`g`oni silliq muskulli bo`lib, yurak singari mustaqil ravishda urib tura olmaydi. Qorin aortasidan to`rt juft jabraga olib keluvchi arteriyalar chiqadi va jabra yaproqlarida yuvilib, oksidlanadi. Arterial qon jabra yaproqlaridan olib ketuvchi (bu ham to`rt juft) arteriyalarga yig`iladi, bulardan orqa aorta ildizlariga to`planadi. Aorta ildizlari oldingi tomondan uyqu arteriyalarini ajratib, keyingi tomonda qo`shiladi va toq orqa aortani hosil qiladi. Uyqu arteriyalari ham qo`shilib, suyakli baliqlarga xos bo`lgan bosh doirani hosil qiladi. Toq orqa aorta umurtqaning osti bo`ylab dum arteriyasi bilan tugaydi.
Dum vena gavda bo`shlig`iga kirib, chap va o`ng buyrak qopqa venalariga ajraladi. Lekin bu vena ko`pchilik suyakli baliqlarning o`ng buyragida tarmoqlanib, to`r hosil qilmaydi. Buyraklardan keyingi chap va o`ng kardinal venalar chiqadi. Gavdaning bosh qismidan vena qoni juft oldinga kardinal venalarga yig`iladi. Bularda yon venalar bo`lmaydi. Ko`krak suzgich qanotlaridan vena qoni o`mrovosti venalariga yig`iladi. Kyuve naychasi va o`mrovosti venalari vena sinusiga quyiladi. Ichak, oshqozon, tomoqdan yig`ilgan vena qoni jigar qopqa venasini hosil qiladi va bu ham vena sinusiga quyiladi. Suyakli baliqlarning qon bosimi boshqa tog`ayli baliqlarga nisbatan biroz yuqori (18-120 mm simob ustuni) bo`lsa, tog`ayli baliqlarda 7-45 mm simob ustuniga tengdir.
Ayirish organlari. Ayirish organlari bo`lib juft qorin (mezonefritik) buyrak xizmat qiladi. Bu lentasimon shaklga ega va umurtqa pog`onasining ikki yonida turadi. Keyingi tomonda chap va o`ng buyraklar birga qo`shiladi. Volf naychalari siydik yo`li vazifasini bajaradi.
Siydik yo`llari buyrakdan chiqib qo`shiladi va siydik pufagini hosil qiladi, siydik teshigi bilan tashqariga ochiladi.
Urchish organlari. Suyakli baliqlarning jinsiy bezlari, odatda juft bo`ladi va buyrakning ostida joylashadi. Erkaklarida Volf nayi siydik nayi vazifasini bajaradi, urug`don naychalari urug` yo`liga ochiladi. Urug` yo`llari tashqariga siydik-tanosil teshigi orqali ochiladi. Urg`ochilarida Myullyer nayi yo`qolib ketadi. Tuxumdondan tuxum yo`li siydik-tanosil teshigiga ochiladi.
Pishib yetilgan jinsiy hujayralar tashqariga chiqariladi va tashqarida (suvda) urug`lanadi.
Mavzuga doir prezentatsiya

1^ Georg Zappler, ElenaT. Ivy. –Texas Freshwater Fishes. Texas Paeks and Wildlife 2007. 33 b, 40 b, 41 b.

1.