Suv tabiatning eng asosiy harakatlantiruvchi energiya man'baini tashkil etuvchi vosita ekanligi reja

Shu jumladan quyidagi xulosalarga kelishimiz mumkin:

1. 
   Dengizdagi tuzlarning asl manbai mantiyadir.
   
2. 
   Okean bilan quruqlik o`rtasida tuz almashinuvi mavjud.
   
3. 
   Okean suvlarining tuz rejimini tirik organizmlar tartibga solib turadi.
   

Dunyo okeani suvining sho`rligi arxey yerasida 25% dan hatto 10% dan kam bolgan, ya`ni o`sha vaqtdagi suv havzalari salgina sho`r bolgan xolos. Okeanlarning yuza qismidagi suvlar sho`rligi turli joylarda kam farq qiladi, biroq sho`rlikning tarqalishida ham har holda zonallik qonuniyati mavjud. Ekvatorial zonada suvning sho`rligi 35% va undan ham bir oz kamroq. Zond orollari atrofida esa 32% gacha tushib ketadi. Suv sho`rligining kamligiga sabab yomg`irning juda ko`p va havoning serbulut ekanligidir. Tropik oikalardagi okean suvlari ancha sho`r 36,9% ga yetadi. Bu o`lkalarda suvning juda sho`rligi ochiq havoda va muttasil etuvchi passat, shamollari natijasida bug`lanishning kattaligi va yog`in miqdorining kamligidir. Mo`tadil maqsadda normal 35% atrofida bo`lib, qutbiy kengliklarda daryolarning ko`plab chuchuk suv kelishi natijasida va muzlarning kelayotgan suvlar natijasida 32% gacha tushib qoladi.
Dengiz suvlari sho`rligining o`zgarishidagi umumiy zonallikni Dunyo okeanidagi oqimlar murakkablashtiradi, iliq suvlar sho`r, sovuq suvlar chuchuk bo`ladi. Yog`in haddan tashqari ko`p tushadigan zonalarda joylashgan dengizlar suvi okean suviga qaraganda har doim chuchukroq boladi, bunday dengizlar suvining sho`rlik muzlari bo`g`ozlarining kengligiga va dengizning qumqlik ichkarisiga qancha kirib borganligiga bog`liqdir. Masalan: Oq dengiz suvining sho`rligi Gorlo boynida 34% bolsa, dengizning o`rta qismida 25%, Dvina gubasida 7%.
Yog`in kam tushadigan zonalarda joylashgan dengizlar suvi okean suviga nisbatan sho`r boiadi, chunki qizib yotgan quruqlik dengizning suvning bug`lanishiga ta<sup>`</sup>sir etadiy Dunyo okeanidagi eng sho`r suv Qizil dengizda bolib, bu yerda sho`rlik 41% ga yetadi. Dengiz mo`tadil iqlimli quruqlikning qanchalik ichkarisida bolsa, sho`rligi shuncha kamaya boradi. Chunonchi Marmar dengizida 25%, Qora dengizda 18%, Azovda 12%, Chekka dengizlarda suvning sho`rligi okeandagiga tengyo km kam. Dunyo okeanidagi tuz mo`tadillari shu qadar ko`pki, agar uni suvning ajralib olib, materiklar ustida yoyilsa qalinligi 153 m li tuz qatlami hosil bo`ladi.
Dengiz suvning osh tuzi, magniy, brom, kaliy tuzlari va boshqa ko`plab elementlar hamda birikmalar olinadi. Bundan tashqari suvda Azot, S0<sub>2</sub>, 0<sub>2</sub> ba`zan esa oltingugurt ham bor. Azot suvga atmosferadan o`tadi. O`simliklarning oziqlanishi organik birikmalar asosan nitratda azot ham ishtirok etadi.
Suvga atmosferadan o`tuvchi, vulqanlar otilganda va organik moddalar parchalanganda hosil bo`luvchi karbonat angidrit S0₂ gazi okean suvida har doim yetarli miqdorda bo`ladi. Ba`zan okeanlar tagidagi hayvonlar ko`p joylarda bu gaz me`yoridan ortiq ham bo`ladi. Dengizlarning chuqur cho`kmalarida okeanning sho`r suvi tutib qoladi va yuqorig ko`tarila olmay oltingugurt vodorodiga to`yinib qoladi va oltingugurt hosil bo`ladi.

50. 
    Yer sirtining okeanlar va dengizlar suvlari bilan qoplangan yuzasi umumiy nom bilan Dunyo okeani deb ataladi. U planetamizning suv qobig`i bo`lgan gidrosferaning ajralmas va asosiy qismidir. Gidrosfera dunyo okeanidan tashqari yuqorida aytilganidek, quruqlikdagi suvlar, daryolar, ko`llar va muzliklardan, atmosferadagi suv bugiaridan, tuproqdagi namlikdan, shuningdek, yer osti suvlaridan tashkil topgan.
    

Dunyo okeani Yer kurrasi umumiy maydoni (510 mln km)ning 361 mln. km yoki 71% ini egallagan, quruqlik yuzasi esa 149 km yoki uning 20% ini tashkil etadi. Yer kurrasida quruqlik va suv yuzalari notekis taqsimlanadi: quruqlikning katta qismi shimoliy yarim sharda bo`lib, uning yuzasi 39% ni tashkil etadi: Janubiy yarim sharda esa quruqlik bor yo`g`i 10% ni egallagan. Bunday taqsimlanish atmosferaning umumiy tsirkulyatsiyasiga va suvning tabiatdan aylanishiga katta ta`sir ko`rsatadi. Gidrosferaning turli qismlarida suv miqdorining taqsimlanishi to`g`risidagi ma`lumotlardan ko`rinib turibdiki, Yer kurrasidagi suvning umumiy hajmi 1386 mln. km dan ortiq.
Bundan 1338 mln. km dunyo okeanida, 294 mln. km Yer po`stida, 26 mln. km muzliklarda, 176 ming km ko`llarda, 2,1 ming km esa daryolardadir. Yerdagi suvning umumiy hajmi taxminan hisoblangan, chunki yer osti suvlarining miqdori ham unchalik hisoblangan emas.
Dunyo okeanida, 294 mln. km Yer po`stida, 26 mln. km muzliklarda, 176 ming km ko`llarda, 2,1 ming km esa daryolardadir. Yerdagi suvning umumiy hajmi taxminan hisoblangan, chunki yer osti suvlarining miqdori ham unchalik hisoblangan emas.
Yer kurrasidagi chuchuk suvlarning umumiy zahirasi 35 mln. lan deb baholanadi. (Yerdagi umumiy suv hajmining 2,3%i), uning 68% dan ko`prog`i Antarktida va Grenlandiya muzliklarida va 30% i yer osti suvlaridan iboratdir. Hozirgi paytda foydalanish uchun mumkin bo`lgan chuchuk suvlar miqdori Yerdagi umumiy suv hajmining taxminan 0,3% ini tashkil etadi.
Quyosh nurlari ta`sirida Dunyo okeani yuzasidan, daryolar, ko`llar, botqoqliklar, muzliklar, o`simliklardan va yer sirtining boshqa qismlaridan har yili 520 ming km (1015 mm) suv bug`iga aylanadi. Suv bug`lari gravitatsiya kuchlari ta`sirida yuqorida ko`tariladi va kondensatsiya jarayonida to`yinib, og`irlik kuchlari tufayli yog`in sifatida yana Yer sirtiga tushadi.
Atmosferadagi namlikning asosiy manbai - okeanlar va dengizlar yuzasida bo`ladigan bug`lanishdir. U yer kurrasida yuzasidan boladigan umumiy bug`lanishning 86,5% ini tashkil etadi. Shu miqdorning ko`p qismi bevosita yana okeanlar va dengizlar yuzasiga atmosfera yog`ish ko`rinishida qaytib tushadi. Bu kichik suv aylanishi deb ataladi. Namlikning qolgan qismi materiklar tomon harakatlanadi va ular yer yuzasi bilan murakkab aloqada bo`ladi. Okean va quruqlikda suvning buglanishi suv bug`ining okeanlar ustidan o`tishi va materiklar ichiga kirib borishi, ularning kondensatsiyalanishi hamda yog`in - sochin tarzida tushishi, shuningdek, materiklardan suvning daryolar ko`rinishida oqib ketishi kabi jarayonlar tabiatning ayrim komponentlari orasida suv almashinishini ta`minlaydi. Bu bir butun jarayon bo`lib, iqlim hosil qiluvchi juda muhim omil hisoblanadi. Dunyo okeani va quruqlik o`rtasidagi suv va issiqlik almashinuvi, shu jarayon orqali amalga oshadi. Suvning tabiatda almanishi tufayli materiklarga suv keladi va bu suv bilan tuproq o`simlik, hayvonot olamining ehtiyojlari ta`minlanadi, jilg`alar, soylar, daryolar va ko`llar suvga to`ladi.
Okean yuzasidan bo`lgan buglanish kondensatsiya va okeanga tushadigan yog`indan iborat kichik aylanishdan tashqari suvning yana ikki xil aylanishi alohida olingan materik doirasidagi va katta, ya`ni butun Yer kurrasi miqyosidagi aylanma harakati faraq qiladi.
Suvning materik doirasidagi aylanishi unga chetdan namlik kelishi, yog`in – sochinlar, atmosfera oqimi, ya`ni namlikning chekka hududlardan materik ichkarisiga olib borilishi, bug`lanish va daryo oqimidan tashkil topadi.
Suvning katta aylanishi ham materiklardagi, ham okeanlardagi suvning barcha turdagi aylanib yurishini o`z ichiga oladi. Quruqlikdan daryo oqimi ko`rinishida okeanlarga yoki ular bilan tutash bo`lgan dengizlarga qaytib tushgan suv katta suv aylanishi jarayonini tugallaydi. Shundany qilib, Dunyo okeanlarini, atmosfera va quruqlik suvlar yagona tizim sifatida o`zaro boglangandir. Qurilgan sxema juda soddalashtirilgan, amalda esa bu hodisa ancha murakkabdir. Chunki yer kurrasi yuzasidagi suvning bir qismi umumiy suv aylanishi jarayonidan chiqib ketishi (masalan: tog` jinslarini gidrotatsillashda qatnashishi), bir qismi esa aksincha, yer qa`ridan chiqib, aylanma harakat jarayonida qatnasha boshlashi mumkin.
Yer sirtining quruqlik qismida hosil bo`lgan daryo suvlarining bir qismi okeanlar va dengizlarga quyilsa, bir qismi materiklar ichida qoladi. Quruqlik yuzasining katta qismi (78%i). Dunyo okeaniga tomon qiya bo`lib, u yerda hosil boigan daryo oqimi okeanlarga kelib tushadi. Quruqlikning bu qismi okeanga tutash yoki chekka oqimli hududlar deb ataladi. Daryolari suvi bevosita okeanga kelib tushmaydigan hududlar ichki oqimli hududlar yoki berk (okeanga nisbatan) hududlar deb nomlanadi.