Suv resurslarini havzaviy rejalashtirish va boshqarish

Yarashtiruv
“Yarashtiruv” – bu faktlarni o‘rganish va kelishmovchi
-
liklarni bartaraf etish bo‘yicha harakatlarni belgilash 
yuzasidan takliflarni shakllantirish jarayonidir. Bunda nizo
-
lashgan tomonlar takliflarni qabul qilish yoki rad etishda erkin 
hisoblanadilar.
Ikki tomonlama uchrashuvlarda o‘zaro ziddiyatda bo‘lgan 
davlatlar o‘rtasida kelishmovchiliklarni yuzaga keltirgan 
haqiqatni tekshirish va tomonlarga qabul qilishlari mumkin 
bo‘lgan takliflarni tavsiya qilish uchun uchinchi tomonning ishti
-
roki so‘raladi. Shunday qilib, bunday kelishuv vositachilik va ter
-
gov elementlarini birlashtirishi mumkin. Shu bilan birga, kelishuv 

---

187
SUV RESURSLARINI HAVZAVIY REJALASHTIRISH VA BOSHQARISH
(yarashtiruv) odatda o‘zaro nizo holatida bo‘lgan tomonlar 
vakillarining, shuningdek, boshqa davlatlarning mustaqil fuqa
-
rolaridan tashkil topgan komissiya tomonidan amalga oshiri
-
ladigan, shakli bo‘yicha ko‘pincha rasmiy amaliyotdir. O‘zaro 
bevosita o‘tkaziladigan uchrashuvlar ham albatta kelishuvni 
amalga oshirishi mumkin. Yarashtiruvchi esa mustaqil 
izlanishlar asosida nizoni hal qilishda zarur bo‘ladigan dalillar 
va amaldagi qonunlarni ob’yektiv ravishda aniqlashga intiladi va 
natijada tomonlarga o‘z hisobotlari va tavsiyalarini taqdim etadi. 
Tomonlar ushbu tavsiyalarni qabul qilishlari yoki nizolarni hal 
etishning boshqa shaklini tanlashlari ham mumkin. Davlatlar 
o‘zlarining o‘ziga xos sharoitlariga mos bo‘lgan modellarni ham 
tanlay oladilar. Bugungi kunda yarashtiruvning ko‘plab model
-
lari mavjud, shu jumladan Xelsinki Qoidalarida ham ularning 
o‘nlab modellari tavsiya etiladi. 
Institutsional mexanizmlar 
Transchegaraviy darajadagi suv ziddiyatlari va nizolari 
ko‘pincha turli xalqaro tashkilotlar va organlar, masalan, ko‘p 
tomonlama yoki ikki tomonlama kelishuvlar asosida tashkil etil
-
gan daryo havzasi komissiyalari ko‘magida hal qilinadi. Bunday 
havzaviy komissiyalar ko‘p sonli alohida daryo va boshqa suv 
manbalari havzalari sharoitlarida tashkil etilgan va faoliyat 
yuritmoqda. Masalan, Kanada-AQSH xalqaro qo‘shma komis
-
siyasi a’zolarining vazifalari sirasiga o‘tkazilgan qo‘shma tad
-
qiqotlar natijalari bo‘yicha doimiy ravishda hisobot berib bo
-
rish va ikkala hukumat tomonidan bildirilgan fikrlar o‘rtasidagi 
nomutanosibliklarni aniqlab, ularni muvofiqlashtirish bo‘yi
-
cha tavsiya berib borish ham kiritilgan. Kolorado, Rio-Grande 
va Tijuana daryolari masalalari bo‘yicha 1944-yilda tuzilgan 
Meksika-AQSH o‘rtasidagi shartnomaga asosan Xalqaro che
-
gara suvlari komissiyasi tuzilgan bo‘lib, mazkur komissiya 

---

188
Salohiddinov A.T., Ashirova O.A.
belgilangan daryo havzalarida AQSH va Meksika o‘rtasida 
yuzaga keladigan suv bilan bog‘liq bahsli masalalarni hal etib 
kelmoqda.