Suv ostida sakson ming kilometr

0 ‘n  i k k i n c h i   b o b  

KASHALOTLAR  VA  KITLAR

13-dan  14-m artga  o 'ta r  kechasi  «Nautilus» 

yana  janub  tom on y o'l  oldi.  Gori  buruni  kengligida 

g'arbga, Tinch okean tom onga burilib,  shu bilan ja- 

hon  bo'ylab  sayohatim izni  tugatam iz  deb  o'ylagan 

edim.  Biroq  xato  qilgan  ekanm an:  «Nautilus»  ha- 

m on janub tom on suzar edi.

U  qayoqqa  yo'l  oldi  ekan?  Nahotki,  qutbga 

bo'lsa? Bu bem a’nilik.

Men kapitan N em oning beboshligini ko'rib,  Ned 

Lend  uni  boshdayoq  xush  ko'rm agani  to 'g 'ri  ekan, 

degan xulosaga keldim.

Kanadalik  oxirgi  paytlarda  o'zining  qochish  ha- 

qidagi  reajalarini  m enga  gapirm aydigan bo'lib  qol­

gan  edi.  U  ancha  kam gap  va  o'zi  bilan  o'zi  bo'lib

404

---

qoldi.  Bizning  uzoq  vaqt  tutqunlikda  qolib  keta- 

yotganim iz  unga  og'irlik  qilayotgan  edi.  Qahr- 

g'azabga  to'layotganini  sezib  tu ra r  edim.  Kapitan 

Nemo bilan uchrashganda,  uning ko'zlarida  qayg'u 

o ‘ti  chaqnar  va  m en  h ar  gal  tabiiy  qiziqqonlik  ka- 

nadalikni  biror  falokatga  boshlam asa,  deb  qo'rqib 

tu ra r edim.

Shu  kuni  14-m artda,  Konsel bilan  Ned  Lend  ka- 

yutam ga kirib kelishdi.

Men ulardan nim aga kelganlarini so'radim .

-   Faqat b itta  savol,  professor,  -   deb  javob berdi 

m enga kanadalik.

-  Q ulog'im  sizda, Ned.

-   Sizningcha, «Nautilus»da necha kishi bor?

-  Bilmadim, do'stim .

-   Nazarim da,  -   deya  davom  ettird i  Ned,  -   bu 

kem ani  boshqarish  uchun  k atta  ekipajga  h o jat 

bo'lm asa kerak.

-   T o'g'ri,  -   deb  javob  berdim ,  m en,  -   uning 

m ashinalari  m ukam m al,  binobarin,  kom andada  o ‘n 

kishi  bo'lsa,  kem adagi  barcha  zarur  ishlarni  bem a- 

lol bajarishi mumkin.

-   Shunday  ekan,  kapitan  N em oning  kom andasi 

k atta bo'lm asa kerak, -  dedi Ned Lend.

-   Bunchalik  bo'lm asa  kerak,  -   deya  e ’tiroz  bil- 

dirdim  men.

-   Nega? Men Ned Lendga tikilib qaradim . Uning 

m aqsadini bilib olish qiyin em as edi.

-   Shuning uchunki,  -  dedim  m en unga,  -  bordi- 

yu,  kapitan  Nemo  haqida  o'ylayotganlarim   to 'g 'ri 

bo'lsa,  unda  «Nautilus»  oddiy  kem a  em as-u,  ayni 

vaqtda kapitan singari yer bilan har qanday aloqasi- 

ni uzganlar uchun boshpana ham dir.

-   Ehtimol,  -   deb  javob  berdi  hozirgacha  jim 

1 

tu rg an   Konsel,  -   xo'jam   haqdirlar.  Biroq  shunday

405

---

bo‘lishiga  qaramay,  «Nautilus»  juda  cheklangan 

m iqdordagina  odam  sig'dira  oladi.  Xo'jam  undagi 

kom anda  sostavi  ko'pi  bilan  necha  kishidan  iborat 

bo'lishi m um kinligini aytolm aydilarm i?

-  Men buni qayoqdan bilay, Konsel.

-   Oddiy  hisob-kitob  vositasida.  Xo'jamga  kema 

hajm i m a’lum, binobarin, unga qancha havo sig'ishi 

ham .  Ikkinchi  yoqdan  -   odam ning  nafas  olishi 

uchun  qancha  havo  zarurligini  ham   bilgan  holda, 

«Nautilus»ning  har yigirma  to 'r t  soatda  havo  zaxi- 

rasini yangilab turishini nazarda tutganda...

Men  Konselning  gapni  qayoqqa  burayotga- 

nini  tushunib  uning  uzundan  uzoq  nutqini  bo'lib 

qo'ydim.

-   Tushunarli,  tushunarli,  -   dedim   m en.  -   Bu 

hisob-kitobni  qilish qiyin em as-u,  am m o uning n a ­

tijasi g'oyat noaniq bo'ladi.

-   Noaniq  bo'lsa  ham   mayli,  -   gapida  turib  oldi 

Ned Lend.

-   Mana  bo'lm asa  o'sha  hisob.  Odam  bir  soatda 

nafas olish uchun yuz litr havo tarkibidagi kislorodni 

sarf etadi  yoki  bir kecha-kunduzda  unga  nafas  olish 

uchun ikki m ing to 'rt yuz  litr havo  zarur.  Binobarin, 

nom a’lum   sonni  topish  uchun  «Nautilus»  hajmini 

ikki m ing to 'rt yuzga bo'lish kerak, vassalom...

-  Juda to 'g 'ri, -  dedi Konsel.

-   «Nautilus»ning  hajm i  bir  m ing  besh  yuz  to n - 

na,  -   deb  davom  ettirdim   m en,  -   h ar  bir  tonnada 

esa  m ing  litr bo'lishini  hisobga  olganda,  kem aning 

um um iy hajm i bir yarim  m illion litr, buni ikki m ing 

to 'r t yuzga  bo'lganda  kem a  hajm i...  -   m en  tezgina 

qog'ozga  yozib  hisobladim ,  -   ayni  holda  olti  yuz 

yigirm a  beshga  tengdir.  Boshqacha  qilib  aytganda, 

«Nautilus»dagi  havo  yigirm a  to 'rt  soat  davomida 

roppa-rosa olti yuz yigirm a besh kishiga yetar ekan.

406

---

-   Olti yuz yigirm a besh kishi?  -   xitob  qildi  Ned 

Lend.

-   Ammo  m en  sizlarga  kafil  b o ‘la  olam anki,  biz­

ning  ham m am izni  -   m atroslar,  yo'lovchilar va  ko- 

m andirlarni  qo'shib  hisoblaganda  ham   o'shancha 

odam ning o 'n d an  birichalik bo'lolm aym iz.

-   Shuncha bo'lgan taqdirda ham  uch kishi uchun 

juda ko'p,  -  deya shivirladi Konsel.

-   Shuning uchun,  m ening sho'rlik  Nedim,  sizga 

sabr qilishnigina m aslahat bera olam an.

-   Faqat  sabr  qilishgina  em as,  -   deb  qo'shib 

qo'ydi  Konsel,  -   balki  ko'nikish  ham   kerak.  Konsel 

topib gapirdi.

-   Axir  nim a  bo'lganda  ham ,  -   deya  so'zini  da­

vom   ettirdi  u,  -   kapitan Nemo  faqat janubga  qarab 

ketaverm asa  kerak.  Biron  yerda,  chunonchi,  jilla 

bo'lm asa, m uzliklarda to'xtaydi-ku, axir! V aqt-soati 

kelib  u  m adaniylashgan  m am lakatlar  yaqinidagi 

dengiz  sohillariga  qaytishga  m ajbur  bo'ladi.  Ana 

o 'sh an d a  yana  qochish  haqida  o'ylashga  fursat  ke- 

ladi.

Kanadalik  bosh  chayqab,  peshonasini  qashladi- 

da, indam ay kayutadan chiqib ketdi.

j -  

Xo'jam  ruxsat  bersalar  bir  narsani  ta ’kid- 

lam oqchi  edim,  -   dedi  Konsel.  -   Sho'rlik  Ned  h a ­

m isha  am alga  oshirib  bo'lm aydigan  narsalarni 

o'ylab  yuradi.  U  tinm ay  o 'tg an   baxtiyor  kunlarini 

xotirlaydi.  Bizning  nazarim izda  erishib  bo'lm ay­

digan  barcha  narsalar  unga  jo'ngina  ko'rinadi.  Xo- 

tiralar  uni  ezib  qo'yib,  kuni  bilan  m a’yus  yuradi. 

Uning  ahvolini  tu sh u n ish   kerak.  Bu  yerda  u  nim a 

bilan  shug'ullanadi?  Hech  narsa  bilan!  U  xo'jam  

singari  olim  em as;  suvosti  dunyosi  unga  bizchalik 

quvonch  baxsh  etolm aydi.  Ned  Lend  kechalari  o'z 

vatanidagi  biron  kichik  mayxonaga  kirib  chiqish

407

---

imkoniyatiga  ega  bo'lish  uchun  h ar  qanday  xavf- 

xatarga tik borishga tayyor.

Konsel  haq  edi.  Jo'shqin  erkin  hayotga  o'rganib 

qolgan  kanadalik  uchun  «Nautilus»dagi  bir  xilda- 

gi  hayot  juda  og‘ir  kechayotgani  g'oyat  tabiiydir. 

Uni  qiziqtiradigan voqealar  ham   juda  kam dan  kam 

bo'layotgan edi.

Ammo  xuddi  shu  kuni  shunday  voqea  ro ‘y  ber- 

diki,  bu  unga  erkinlikda  yurgan  baxtiyor  dam larni 

eslatgan bo'lsa ham  ajab emas.

Soat  o 'n   birlarga  yaqin  okean  sathida  suzib  bo- 

rayotgan  «Nautilus»  kitlar  to'dasiga  duch keldi.  Bu 

uchrashuv  m eni  taajjublantirgani  yo'q;  odam lar 

erinm ay  va  astoydil  ovlashga  jazm   qilib  yuradigan 

bu  sutem izuvchilar  kit  ovlovchilar  kam   uchraydi- 

gan  yuqori  kengliklarga  boshpana  qidirib  kelishini 

bilar edim.

Kitlar  dengiz  ishida  ham isha  m uhim   rol  o'ynab 

kelganlar  va  geografik  kashfiyotlarni  ochishda 

ham   ularning  ta ’siri  g'oyat  sezilarli  bo'lgan.  Kitlar 

barcha  davrlar va  xalqlar  ovchilarining  e ’tiborini  -  

boshda  basklarning,  so'ngra  assiriyaliklar,  inglizlar 

va  gollandiyaliklarning  e ’tiborini  jalb  etgan.  Oke- 

andagi  xavf-xatarlarga  qarshi  kurashaverib  bu  ov- 

chilar  hech  narsadan  qo'rqm aydigan bo'lib  qolgan, 

binobarin,  ular  okeanning  u  boshidan  bu  boshiga 

suzib yuraverar edilar.

Kitlar  shim oliy  ham da  janubiy  qutb  dengizlari- 

ga  kelishni  juda  xush  ko'rardi.  Qadimiy  rivoyat- 

larga ko'ra, bir gal ovchilar shu qadar ichkariga kirib 

boribdilarki,  qutbgacha  nari  borsa  yetti  lyo  qolib- 

di.  Bu  rivoyat  garchand  to 'qilgan  bo'lsa-da,  am m o 

vaqti kelib u haqiqatga aylanadi va y em ing ana shu 

nom a’lum  nuqtasiga  xuddi  o 'sh a  kit  oviga  ishqiboz 

kishilar borib qolishi ehtim olga juda yaqindir.

408

---

Biz  palubada  tu ra r  edik.  Dengiz  juda  sokin:  bu 

kengliklarda  m art  oyida  ob-havo  ham isha  yaxshi 

bo'ladi.

Kanadalik olisdagi kitni birinchi bo'lib ko'rdi.

Men ham  ko'rsatilgan tom onga  diqqat bilan  na- 

zar  tashlab,  «Nautilus»dan  besh  m ilyacha  narida 

goh  yuqoriga  ko'tarilib,  goh  suvga  sho'ng'iyotgan 

allaqanday qora nuqtani ко‘r dim.

-   Ehh,  -   deya  qichqirdi  Ned  Lend.  -   Agar  h o ­

zir kit ovlovchi kem ada bo'lganim da, bu uchrashuv 

m enga  qanchalik  quvonch  baxsh  etgan  b o 'lar  edi! 

Juda k atta  ekan.  Bug'  va  suv tom chilari  faw orasini 

qanchalik balandga  otayotganini  ко‘ring.  Bu  joma- 

shovga mixlab qo'yilganim ni qarang!

-   Nazarimda,  Ned,  siz  hali  ham   o'zingizni  gar­

punchi deb his qilyapsiz shekilli,  -  dedim  men.

-   Kit  ovlovchi  kishi  o 'z  kasbini  unutarm idi?  Bu 

ov keltiradigan rohatga to'yib bo'larm idi?

-  Siz bu dengizlarda hech ov qilganm isiz, Ned?

t  -   Sira,  janob  professor.  Men  doim   shim oliy  de­

ngizlarda  ishlaganm an.  Bering  bo'g'ozigacha  bor- 

ganm an, Devis bo'g'oziga yetganm an...

-   Demak,  siz  bu  kitlarni  bilmaysiz.  Sirasini  ayt- 

ganda,  siz  ularni  bilishingiz  ham   qiyin,  chunki  ja- 

nub  kitlari  shim olga  ekvatorning  issiq  suvlaridan 

o 'tishga ju r’a t etisholm aydi.

-   Qo'ysangizchi,  janob  professor?  Nim alarni 

to'qiyapsiz!  -   norozilik  bilan  e ’tiroz  bildirdi  k an a­

dalik.

-  Men hech narsani to'qiyotganim  yo'q, bor gap- 

ni aytyapm an.

-   Shunchalik  bo'lm asa  kerak!  Shaxsan  m ening 

o'zim  oltm ish beshinchi yilda, ya’ni nari borsa b u n ­

dan  ikki  yarim  yil  oldin  Grenlandiya  sohillarida  bir 

kitni  urgan  edim,  unda  hali  Bering bo'g'ozi  kit  ov-

409

---

lovchi  kem a  tam g‘asi  bosilgan  garpun  ham   turgan 

ekan!  Xo‘sh,  qani,  ayting-chi,  Am erikadan  g'arbda 

yaralangan maxluq agar taxm inan Gorn buruni yoki 

Yaxshi  Umid  buruni  orqali  kelm asa,  ya’ni  ekvator- 

ni  kesib  o'tm aganda,  qanday  qilib  sharqda  biqinni 

garpunga tu ta r edi?

-   Men  do'stim   Nedning  gaplariga  tam om ila 

qo'shilam an va sabrsizlik bilan xo'jam dan javob ku- 

tam an, -  dedi Konsel.

-   X o'jangizning  javobi  shuki,  do'stlarim ,  k itlar­

ning h ar xil turlari turlicha dengizlarda yashaydi va 

boshqasiga sira o'tm aydi. Agar kitlardan biri Bering 

b o 'g 'o zid an   Devis  bo'g'oziga  o 'ta r  ekan,  dem ak bu 

dengizlar  orasidan  yo  Amerika  yoki  Osiyo  sohilida 

o'tadigan yo'l bo'lishi kerak.

-   Meni  shunga  ishonadi  deb  o'ylaysizm i?  -  

ko'zini qisib so'radi kanadalik.

-   Xo'jamga  ishonm oq  kerak,  -   deb  javob  berdi' 

Konsel.

-   Demak,  bu  suvlarda  sira  ov  qilm aganim  

uchun  bu  yerdagi  kitlarni  bilmaydi  dem oqchisiz- 

da? -  deya so'zini davom ettirdi garpunchi.

-  Xuddi shunday.

-   Nima qipti,  Ned,  demak,  sizning ular bilan ta- 

nishishingizga ko'proq asos bor,  -  dedi Konsel.

-   Qarang-qarang!  -   deya  qichqirdi  kanadalik.  -  

Kit yaqinlashyapti.  U to 'g 'ri bizga qarab kelyapti.  U 

qo'lim dan hech narsa kelmasligini bilib,  m eni kala- 

ka qilyapti!

Ned  depsinib  qo'ydi.  Kit  ovlovchining  barm oq- 

lari  xayolida  garpunni  siqayotganday  m u sh t  bo'lib 

tugildi.

-   Bu kitlarning kattaligi ham ,  -   deya so'zini d a­

vom  ettird i u, -  shim oldagilarday keladimi?

-  Deyarli o'shancha, Ned.

410

---

-   Buni  so'raganim ning  sababi  shuki,  janob  p ro ­

fessor,  uzunligi  yuz  futga  yetadigan  k atta  kitlarni 

ham   ko'rganm an.  Keksa  kit  ovlovchilar Aleut  orol­

lari atrofida yashaydigan kitlarning uzunligi yuz  el­

lik futga yetishini hikoya qilib berishgan.

-   M enimcha,  oshirib  yuborishgan,  Ned,  -   deya 

e ’tiroz  bildirdim   m en.  -   Hayotda  bunaqa  kitlar 

bo'lm aydi, kashalotlar esa kitlardan ham  kichik.

-   0 ‘h o ‘,  -   deya  qichqirdi  kanadalik  okeandan 

ko'z uzmay,  -   kit ham on yaqinlashib kelyapti!  Ko'p 

o 'tm ay u «Nautilus» yonidan o 'tib  ketadi!

Ayni  choqda suhbatim izni  davom ettirib,  m enga 

m urojaat qildi:

-   Siz  kashalotlarni  allaqanday  mayda  baliqlar- 

day  qilib  ko'rsatib  gapiryapsiz.  Vaholanki,  juda 

k atta kashalotlar ham  bor.  Bilasizmi,  ular juda  aql- 

li  maxluq.  Menga  hikoya  qilib  berishlaricha,  ular- 

dan ayrimlari yo'sinlarga o'ralib,  suv sathiga chiqar 

ekanlar.  Odamlar  ularni  orol  deb  faraz  qilisharkan. 

Ularning yonida kem ani to 'x tatib ,  o 'tirib  olishar va 

o 'ty o q ish a r ekan...

-   Uy  solisharkan,  -   deya kanadalikning ohangi- 

da qo'shib qo'ydi Konsel.

-   Ha,  ha!  -   uning so'zini tasdiqladi Ned Lend.  -  

So'ngra  ajoyib  kunlardan  birida  kashalot  suvga 

sho'ng'ib,  ustida  turganlarni  okean  qa’riga  olib ke- 

ta r ekan.

-   Dengizchi  Sindbod  sarguzashtlarining  xuddi 

o'zi-ya,  -   deya  kuldim  m e n .-  Ammo,  m ister  Lend, 

m en  sizning  bunaqa  yolg'on-yashiq  to 'q ish g a  u sta 

ekanligingizni  bilm agan  ekanm an!  Bunaqa  kasha- 

lotlarning bo'lishiga  o'zingiz  ishonm asangiz  kerak, 

deb o'ylaym an?

-   Janob  olim,  -   deya  jiddiy  javob  berdi  ka­

nadalik,  -   kitlardan  ham m a  narsani  kutish  m um -

411

---

kin.  Ana  uni  qarang,  qanchalik  tez  suzib  ketyapti- 

ya!  Suvga  sh o 'n g 'ish in i  ko'ring!  Bu  m axluqlar  yer 

yuzini  o 'n  besh kunda aylanib chiqa oladi,  deyisha- 

dii

-  Bunga shubham  yo'q.

-  Garov o'ynaym an, janob professor, dunyo pay- 

do  bo'lganda  kitlar  hozirgidan  ham   tezroq  suzgan- 

larini siz bilmaysiz.

-   Rostdanm i,  Ned?  H aqiqatan  ham   m en  buni 

bilm as ekanm an. Nega bunday bo'lgan?

-   Chunki  aw allari  ularning  dum i  baliqnikiday 

tik  bo'lgan,  binobarin,  ular  suvni  chapdan  o'ngga 

va  o'ngdan  chapga  urib  suzishgan.  Biroq  keyin- 

chalik,  xudo  qarasa,  kitlar  juda  tez  suzayotganday 

bo'lib  tuyulibdi  va  ularning  dum ini  burib  qo'yibdi: 

o 'sh an d an   buyon  ham m a  kitlarning  dum lari  yo- 

tiq   bo'lib  qolgan  va  suvni  yuqoridan  pastga  h am ­

da pastdan yuqoriga qarab uradi, bu esa, shubhasiz, 

tezlikni susaytirgan.

-   Xo'sh,  m en  shu  gaplarga  ishonishim   kerak­

mi? -  N edning ovoziga taqlid qilib so'radim .

-   Shart em as,  -   deb  javob berdi,  -   am m o bunisi 

ham   holva,  uzunligi  uch yuz  fut va vazni  besh yuz 

m ing kilogram m  keladigan kitlarni ko'rganm an de- 

sam  nim a deysiz?

-   Bu  esa  haddan  oshganingiz  bo'ladi,  -   deb  ja­

vob  berdim   m en.  -   Ammo  b a ’zi  bir  kitsim onlar 

chindan  ham   juda  k atta  bo'ladilar.  Aytishlaricha, 

shularning  ayrim laridan  bir  yuz  yigirm a-bir  yuz 

o 'ttiz  to n n a yog' eritib olar ekanlar.

-   Buni  o 'z  ko'zim  bilan  ko'rganm an,  -   dedi  ka­

nadalik.

-   Sizga, Ned, ayrim kitlarning kattaligi yuzta fil- 

ni  qo'shib  olganchalik  keladi,  desa  ishonganchalik

412

---

bajonidil ishonam an.  Shunday juda ulkan bir narsa, 

g'oyat  tez  h arakat  qilib  uchib  borayotganda  nim a 

bo'lishini bir ko'z oldingizga keltiring-a!

-  Kit kem ani cho'ktira oladi, deganlari rostm i? -  

so'radi Konsel.

-   Men  bunga  ishonm aym an,  -   deb  javob  b er­

dim.  -   Ammo  ana  shu  eng  janubiy  kengliklarda 

1820-yil  kit  «Esseks»ga  hujum   qilib,  uni  sekundiga 

to ‘rt  m etr  tezlikda  orqaga  surgan  deb  hikoya  qili- 

shadi.  To'lqinlar  kem ani  quyruq  tom onidan  suvga 

to 'latg an  va u o 'sh a zahotiyoq cho'kib ketgan.

Ned m enga qarab ayyorona kulib qo'ydi.

-   Bir  gal,  -   dedi  u,  -   bunday  bo'ldi:  kit  m eni 

dum i  bilan  urib  yubordi,  albatta,  shaxsan  o'zim ni 

emas,  qayig'im ni.  Men  bilan  birga  o'rtoqlarim   os- 

m onga  qarab  olti  m etrcha uchib ketdik.  Ammo  ho- 

zirgina janob professor hikoya qilib bergan kit oldi­

da bu -  bolachasi, emizikli chaqaloq edi!

-  Bu m axluqlar uzoq um r ko'rishadim i? -  so'radi 

Konsel.

-   Ming yillab,  -   deb  ikkilanm ay javob berdi  k a­

nadalik.

-  Siz buni qayoqdan bilasiz, Ned?

-  Shunday deyishadi.

-  Nega shunday deyishadi?

-  Chunki bu narsa h ar bir kishiga m a’lum.

-  Yo'q.  Ned, bu narsa hech kimga m a’lum  em as. 

Bu  faqat  taxm in.  Bu  taxm in  quyidagi  m ulohazaga 

asoslangan. Bundan to 'r t yuz yilcha m uqaddam  kit- 

larni  birinchi  m arta  ov  qila  boshlaganlarida,  ular 

hozirgilaridan  ancha k atta bo'lgan.  Shuning uchun 

hozirgi kitlam in g  kichkinaligini hali ular o'zlarining 

taraqqiyot  bosqichlarini  to ‘la  o'tm aganlaridan  deb 

faraz  qilinsa  tabiiy  bo'ladi.  Byufonni  k itlar  m ing

413

---

yildan yashaydi deyishga undagan narsa ham  xuddi 

shuning o'zi. Tushunarlim i?

Biroq  Ned  Lend  m enga  quloq  ham   solmas,  gap- 

larim ni ham   eshitm as  edi.  Kit yaqinlashar va kana­

dalik uni ko'zlari bilan yeb qo'ygudek edi.

-   0 ‘h -h o ‘,  -  deya qichqirdi u to 'satd an ,  -  bu bit- 

ta  kit emas! Ular o'nta... yigirm ata... b u tu n  bir gala! 

Biz  esa  hech  narsa  qilolmaymiz?  Shunaqa  vaqtda 

qo'l-oyoq bog'liqligini qarang-a!

-   Ammo,  do'stim   Ned,  nega  endi  siz  kapitan 

N em odan  ularni  ovlashga  ruxsat  so'ram ayapsiz?  -  

so'radi Konsel.

Konsel og'zidagi gapni aytib ulgurmay, Ned Lend 

kapitanni qidirib pastga otilib tushib ketdi.

Bir  necha  m inutdan  keyin  ular  palubaga  birga 

chiqishdi.

Kapitan  Nemo  «Nautilus»dan  taxm inan  bir  m il­

ya narida suv sathida lapanglayotgan kitlar galasini' 

ko'zdan kechira boshladi.

-   Bu  janub  kitlari,  -   dedi  u.  -   Bu  gala  butun 

boshli bir k it ovlovchi flotni boyitishga yetar edi.

-   Kapitan,  loaqal  garpunchilik  kasbim ni  esim - 

dan  chiqarm asligim   uchun  ham   ularni  ovlashimga 

ruxsat bersangiz?

-   [onivorlarni  bekordan  bekorga  o'ldirishning 

nim a  keragi  bor?  -   e ’tiroz  bildirdi  kapitan.  -   Bizga 

vorvanning1 m utlaqo keragi yo'q.

-  Ammo, kapitan, Qizil dengizda siz m enga dyu- 

gonni  ovlashim ga  ruxsat  bergan  edingiz,  -   deya, 

yana turib oldi kanadalik.

-   D yugonning  g o 'shtini  g'am lab  oldik.  Endi 

esa  siz  faqat  qatl  etish  uchun  qotil  bo'lishga  rux­

sat  so'rayapsiz.  Men  vahshiylik  bilan, vaqtni  xush