Suv ostida sakson ming kilometr

1 Qadimgi Gretsiyaning tarixchi va geograflari.

306

---

chilikka  zarur birorta  asbob-uskuna bo'lmaganidan 

noma’lum oqimlar girdobida tavakkal qilib  suzgan- 

lar.  Bunday  sharoitlarda  halokatga  yo'liqish  juda 

oson bo'lgan. Ammo hozirgi kunda Suvaysh bo'yini 

bilan  janubiy  yarim  shar  dengizlari  oralig'idagi 

reyslarda  qatnovchi  kemalar  Qizil  dengizning 

bo'ronlari  va  mussonlaridan  sira  cho'chimasa  ham 

bo'ladi.  Bu  kemalarning  kapitanlari,  komandasi  va 

yo'lovchilari  suzib  ketish  oldidan  da’fi  ofat  uchun 

qurbonlik bermasalar va  qaytgandan keyin esa  ibo- 

datxonaga  kirib,  marhamatlari  uchun  xudolarga 

sajda qilmasalar ham bo'lardi.

-   Ha,  bug'  dengizchilar  qalbidagi  shukrona 

tuyg'ularini yo'qotdi, -  dedim men hazil qilib. -  Ha, 

aytganday,  siz  bu  dengiz  tarixini  shu  qadar  atrofli- 

cha  o'rganibsiz,  balki uni  nega qizil  deb  atashlarini 

tushuntirib berarsiz?

-   Qadimgilar  unga  bu  nomni  ayrim  qismlarida 

suvining  rangi  g'alati  bo'lgani  uchun  berishgan,  -  

deb javob berdi kapitan Nemo.

-   Ammo  hozirgacha  biz  juda  tiniq,  mutlaqo 

bo'yalmagan suvini ko'rdik.

-   To'g'ri,  ammo  biz  bo'g'ozning  oxiriga  yet- 

ganimizda,  u  yerda  suvning qizg'ishroq tovlanishi- 

ga  ishonch  hosil  etasiz.  Bir  gal  Tor  ko'rfazida  qon 

to'la ko'lday qip-qizil suvni ko'rganim esimda.

-   Suv  rangining bundayligiga  sabab  nima?  Mik- 

roskop ostidagina ko'rinadigan suv o'tlarimi?

-   Ha.  Bu  qirq mingi bir kvadrat millimetrga  joy- 

lashadigan  va  mikroskop  ostidagina  ko'rinadigan 

trixodesmik  o'simlikchalari  ajratgan  shilliq  modda. 

Tor  ko'rfaziga  borgach,  ajab  emas  bu  kamdan  kam 

uchraydigan hodisaning shohidi bo'lsangiz.

-   Demak,  siz  Qizil  dengizga  «Nautilus»da  bi- 

rinchi marta kelishingiz emas ekan-da, kapitan?

307

---

-   Yo‘q,  birinchi  marta  emas.  Bu  yerga  Suvaysh 

kanalini endi qaziy boshlaganlarida kelganman.

-   «Nautilus»day  kemaga  bu  kanalning  sira  foy- 

dasi tegmaydi,  -  dedim men.

-   Ammo  unga  bo'lmasa,  butun  jahonga  foyda- 

si  bor,  -   deb  javob  berdi  kapitan  Nemo.  -   Qadim- 

gilar  0 ‘rtayer  dengizi  bilan  Qizil  dengiz  o'rtasida 

to ‘ppa-to‘g‘ri  suv  yo‘li  ochish  savdo-sotiq  uchun 

qanchalik  foyda  berishini  juda  yaxshi  tushungan- 

lar.  Ammo  ular  dengizdan  dengizgacha  oddiy kanal 

qazish  mumkinligini  oylab  o‘tirmay,  mashaqqat- 

liroq  yo‘l  tutganlar:  Nil  oqimini  Qizil  dengiz  bilan 

qo‘shganlar. Ana  shu Nil kanalini  qazish ishlari,  ay- 

rim ma’lumotlarga qaraganda, fir’avn Sezostris1 dav- 

rida  boshlangan.  Har  holda  shu  narsa  aniqki,  era- 

mizdan  awalgi  olti  yuz  o‘n  beshinchi  yilda  fir’avn 

Nexo Nildan suv olib, Misrning Arabiston tomonida- 

gi  pasttekislik orqali  o'tadigan kanalni  qazish yuza- 

sidan  ish boshlagan  edi.  Bu  kanal  orqali  Nildan  Qi­

zil  dengizgacha kemalar to ‘rt kunda suzib o'tishlari, 

uning kengligi  esa  ikki  kema yonma-yon  sigadigan 

bo'lishi  kerak  edi.  Kanal  qurilishi  Gistaspning o‘g‘li 

Doro2  hukmronlik qilgan  davrda boshlanib,  aftidan, 

Ptolemey II davrida tugatilganga o‘xshaydi.

Strabon  uni  ishga  tushirilgandan  keyin  ko'rgan, 

ammo  kanal  uncha  chuqur  bo'lmagani  uchun  ke­

malar  Nilda  suv  ko‘paygan  bahor  oylaridagina 

qatnay  olardi.  Kanal  Antoninlar3  asrigacha  ishlab