Kanalning gidravlik elementlarini hisoblash

1-Jadvalda keltirilgan ma`lumotlardan foydalanib, olib kelish kanalining ishchi xarakteristikasi, ya`ni rasm 3.1 suv sarfini kanaldagi chuqurlik, tezlik va gidravlik radiusiga bog`liqlik grafigi quriladi.

Olib kelish kanali ko`milishga tekshiriladi. Yuvilishga ruxsat etilgan tezlik quyidagicha aniqlanadi:

Bu erda R_MAX suv sarfini kanaldagi chuqurlik, tezlik va gidravlik radiusiga bog`liqlik grafigidan Qmax ga to`g`ri keladigan qiymati olinadi.

Agar Vrux ≥ V_MAX bo`lsa, kanalda yuvilish bo`lmaydi,

Agar kanal yuviladigan bo`lsa, uni betonlaymiz va jadvalni qaytadan hisoblab chiqamiz. Bunda beton uchun g`adir – budurlik koeffitsientini n=0.015 deb qabul qilamiz. Hisobni 2 – jadval ko`rinishida olib boramiz.

2 – jadvalda keltirilgan ma`lumotlardan foydalanib, betonli olib kelish kanalining ishchi xarakteristikasi, ya`ni rasm 3.2 suv sarfini kanaldagi chuqurlik, tezlik va gidravlik radiusiga bog`liqlik grafigi (betonlangan kanal uchun) quriladi.

Bu erda suv sarfining chuqurligi, tezligi va gidravlik radiusiga bog`liq grafigidan Qmin ga to`g`ri keladigan qiymat.

Agar V_MIN ≥ V<sub>loy.cho`k</sub> bo`lsa, kanalga loyiqa cho`kmaydi.

Agar loyiqa cho`kadigan bo`lsa, inshootni bosh bo`g`ini tarkibida tindirgich ko`zda tutiladi.

Loyihada berilgan YUBSS qiymatiga asosan, olib kelish kanalini ko`ndalang kesimi quriladi.



4. GES va turbina parametrlarini aniqlash.

GES naporini aniqlash. GESni statik napori bu – yuqori b`ef suv satxidan pastki b`ef suv sathi ayirmasidir.

Derivatsiya kanali yuqori b`efi derivatsiyali olib kelish kanali, pastki b`ef esa olib ketish kanali hisoblanadi. To`g`onli GES uchun yuqori b`ef sathi suv omboridagi suv sathi, pastki b`ef esa olib ketish kanali hisoblanadi.

Boshlang`ich ma`lumotlar:

• 
  oylar kesimidagi GESning yillik suv sarflari;
  
• 
  GESning hisobiy suv sarfida olib kelish va olib ketish kanallaridagi suv sathlari -
  
• 
  kanallar xarakteristikasi h_к=f(Q)
  

• 
  GESni suv sarfiga mos tushadigan olib kelish kanalidagi suvning chuqurligi h_к=f(Q) grafik orqali olinadi, olib ketish kanalida esa h_o=f(Q) grafik orqali olinadi;
  
• 
  kanal tubining sathi keltirilgan formula orqali aniqlanadi:
  

• 
  kanallardagi suvning sathi quyidagicha aniqlanadi:
  

GESni statik napori

GESni hisobiy napori:

agar jadvaldagi statik napor 15 mgacha bo`lsa, jadvaldagi minimal statik napor hisobiy naporga teng deb qabul qilinadi, ya`ni:

• 
  agar jadvaldagi statik napor 15 m dan ko`p bo`lsa, unda quyidagi formula orqali aniqlanadi:
  

GES va turbina ishchi napori quyidagiga teng:

bu erda teng, turbinagacha bo`lgan napor yo`qolishlari.

GESni dastlabki quvvati quyidagicha aniqlanadi:

генераторнинг ФИК

• 
  agar bo`lsa, ;
  
• 
  agar bo`lsa, ;
  

bu erda n turbinalar soni

Dastlabki ma`lumotlar:

• 
  turbinaning quvvati N_т =4370 kVt
  
• 
  ishchi napor H_ишчи=24,75 m
  
• 
  turbinaning suv sarfi Q_т=20 m³/s.
  

Turbinaning qo`llanish sohasi yig`ma grafigi (katalogi)ga turbina ishchi napori H_ishchi=24,85m va quvvati N_T =4370 kVt qiymati grafikka (belgilanadi) o`rnatiladi. Kesishish natijasida hosil bo`lgan nuqta turbina turini belgilaydi.

Rasm 5.1 O`rta va kichik nomenklaturadagi gidroturbinalarni qo`llanish chegarasi bo`yicha yig`ma grafik.

Yig`ma grfikdan, РО 123-ВБ va ВМ turdagi turbina qabul qilindi.

Tasnifi:

• 
  reaktiv turbina;
  
• 
  РО – radial o`qiy, (ПЛ– parraklari buriluvchan);
  
• 
  123 – turbinani zavod nomeri;
  
• 
  В – turbina vertikal, (Г – gorizontal);
  
• 
  turbina kamerasi Б – betonli, (M – metalli);
  

Tanlangan turbinani xususiy grafigida (rasm 5.2a,b.) ham turbina ishchi napori H_ishchi = 40 m va quvvati N_T =4370 kVt qiymatlari grafikka belgilanib, turbinani dastlabki ko`rsatkichlari (parametrlari) aniqlanadi:

• 
  turbinani aylanishlar soni n =187,5 ayl/min;
  
• 
  ishchi g`ildirak diametri = 200 sm;
  

• 
  turbinani so`rish balandligi h_s=4 m.
  

▼ - Olib ketuvchi kanal suv sathi belgisi

Yo`naltiruvchi apparatning balandligi:

b₀ = 0,365 x D₁=0,365 х 148 см = 54 см

Rasm 5.2(a) h_s=f(H) – turbina naporini turbinani so`rish balandligiga bog`liqlik grafigi

Rasm 5.2. (b) РО 123 – ВБ turdagi kichik va o`rta turbinalarning qo`llanish chegarasi.

Turbinalar katalogidan РО – 123 turbinaning universal xarakteristikasi (rasm 5.3) aniqlanib, ushbu xarakteristika yordamida turbinani asl parametrlari (ko`rsatkichlari) topiladi.

Dastlabki ma`lumotlar:

• 
  ishchi napor = 40,095 м
  
• 
  turbinaning suv sarfi =25 м³/с.
  

Xarakteristikada quyidagi ma`lumotlar keltirilgan: (a<sub>0</sub>) turbina yo`naltiruvchi apparatining ochilish chizig`i, kavitatsiya koeffitsienti chizig`i (σ); kuraklarni burilish burchagining chizig`i (faqat PL turbinalar uchun); quvvatning 5% li zaxira chizig`i (РО turbinalar uchun).

Universal xarakteristikada taxminiy ishchi rejim nuqtasi o`rnatiladi (maksimal FIK egri chizig`i markazida), ishchi rejim nuqtasiga mos keluvchi taxminiy va miqdorlari aniqlanadi.

РО 123 turbina uchun: suv sarfi , qabul qilindi.

Model` turbinaning maksimal FIK uchun, turbinaning real (haqiqiy) o`lchami va parametrlarini aniqlash:

• 
  turbinaning ishchi g`ildiragi diametri
  

Olingan natijani standart diametrgacha yaxlitlaymiz, = 180 sm;

• 
  turbinaning aylanishlar soni
  

Olingan natijani standart aylanishlar soniga yaxlitlaymiz, n = (стандарт диаметр хусусий графикдан қаралади)

Aniqlangan ( = 180 sm sm, ayl/min) natijalardan foydalanib, , qayta hisoblanadi va universal xarakteristikada A ishchi rejim nuqtasi koordinatalariga aniqlik kiritiladi.

Aniqlangan A ishchi rejim nuqtasi turbinani ishchi chegarasida joylashib, yuqori FIKga ega. (rasm. 5.3).

• 
  см = м – ishchi g`ildirakning diamerti; (хусусий графикдан)
  
• 
  м – ishchi g`ildirakdan chiqishdagi diametr;
  
• 
  м – yo`naltirivchi apparatning balandligi;
  
• 
  м – yo`naltiruvchi apparat kuraklarining diametri
  
• 
  м – stator kolonnasining ichki diametri;
  
• 
  м – stator kolonnasining tashqi diametri.
  

Статорнинг ички (D_a) ва ташқи (D_b) диаметрларини аниқлаш учун график

Ishchi xarakteristika – bu ishchi napor H_ишчи va aylanishlar sonidagi n, turbina FIKni turbina suv sarfi (Q_т) va quvvatiga (N_т) bog`liqlik grafigi.

Boshlang`ich ma`lumotlar:

- turbina turi РO 123:

- ishchi napor H_ишчи = 40,095 м;

- turbina universal xarakteristikasi (A ishchi rejim nuqtasi)

- ishchi g`ildirak diametri D₁ = 1,8 м.

A rejim nuqtasidan gorizontal chiziq o`tkaziladi (rasm 9.1).

Ushbu chiziq bilan FIK egri chizig`i kesimining nuqtalari topilib, 9.1- jadvalga va η model turbinaning qiymatlari yozilib olinadi. Quyidagi formula orqali turbinaning xaqiqiy suv sarfi, FIK va quvvati qiymatlari xisoblab aniqlanadi.

bu erda ,

Turbina universal xarakteristikasida A ishchi rejim nuqtasidan o`tuvchi gorizontal chiziqdan tashqari, chiziqning yuqori va pastki qismidan yana bir nechta gorizontal chiziqlar o`tkaziladi.

Ushbu gorizontal chiziqlar uchun mos keluvchi Н qiymati olinadi. Har bir Н qiymati uchun unga mos keluvchi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

Yuqorida keltirilgan formulalar (9.1-9.3) yordamida turbinaning har xil naporlari uchun xaqiqiy sarfi, FIK va quvvati hisoblab-aniqlik ishlari bajariladi.

Jadvalda hisoblangan qiymatlar asosida, quyidagi ketma-ketlikda turbinaning ekspluatatsion xarakteristikasi quriladi.

• 
  xar xil H₁ = 38,57m; H_R = 24,85m; H₂ = 18,41m; H₃ = 14,37m naporlar uchun ŋ=f(N) egri chizig`i jadvalda keltirilgan qiymatlar asosida quriladi.
  
• 
  keyin esa turbinaning ekspluatatsion xarakteristikasi N=f(N) quriladi.
  
• 
  Buning uchun ŋ=f(N) grafigida bir nechta FIK qiymatlari bo`yicha gorizontal chiziqlar o`tkazilib, napor egri chiziqlari bilan kesishguncha davom ettirib, nuqtalarni aniqlaymiz.
  

Генераторнинг бошланғич актив қуввати қуйидагича ҳисобланади:

Адабиёт 2 дан (Потапов В.М. и др. Использование водной энергии. Москва. Колос. 1972) генератор тури танланади (Илова 2).

Вертикальный генератор синхронный подвесной, актив пўлат ички диаметри 440 см,

актив пўлат узунлиги 29 см, жуфт қутблар сони 48

Генератор схемаси қуйидаги расмда кўрсатилган

Статорнинг ташқи диаметри:

Ilova 12

Kichik quvvatli vertikal gidrogeneratorlar o`lchamlari

1. V.YA. Karelin, V.V. Volshanik. Soorujeniya i oborudovanie malыx gidroelektrostantsiy. M., Energoatomizdat, 1986g.

2. Potapov V.M., Tkachenko P.E., YUshmanov O.P. Ispol`zovanie vodnoy energii. M., Kolos, 1972, 343s.

3. Gidroelektricheskie stantsii. Pod red. F.F.Gubina i G.I.Krivchenko. M., Energiya 1980g.

4.Gidroenergeticheskie ustanovki. Pod red. D.S.Щaveleva. L., Energoizdat, 1981g.

5. Badalov A.S., Uralov B.R., Zenkova V.A., SHoazizov F.SH. Gidroelektrostantsiya-lar. O`quv qo`llanma, Toshkent 2008, 116 bet.

6. Muxammadiev M.M., Nizomov O.X. Gidroturbinalar. O`quv qo`llanma.- T., 2006, 152 bet.

7. Muxammadiev M.M. Gidroenergetikaga kirish. Ma`ruzalar matni. ToshDTU, Toshkent, 2006, 71 bet.

“Gidroelektrostantsiyalari” fanidan

Muharrir: M.М.Мustafaeva

Bosishga ruhsat etildi _______________

Qog`oz o`lchami 60x86 1/16

Hajmi __3,5__ b.t.

Nusxa _______

Buyurtma № _____

TIMI bosmaxonasida chop etildi