Sut emizuvchilarning tashqi tuzilishi

Haqiqiy darrandalar (Theria) kenja sinfiga xaltali va y ldoshli
sutemizuvchilar kiradi. Ularning hammasi tirik tug'adi. Bu kenja sinf 2
ta infrasinfga: 1. Tuban darrandalar (Metatheria); 2.Yo’ldoshlilar, ya'ni
yuksak darrandalar (Eutheria)ga bo’linadi.
Hasharotxo’rlar (Insectivora) yo’ldoshli sutemizuvchilarning engprimitiv turkumi hisoblanadi. Miya yarim sharlari ancha kichik va yuzasisilliq bo’ladi. Tishlari ixtisoslashmagan, bachadoni shoxli, tumshug'ining uchida harakatchan xartumchasi bo’ladi. Ular mayda va o’rtacha kattalikdagi hayvonlar bo’lib, tuproq ichida, yerda va daraxtlarda yashaydi. Avstraliyadan tashqari barcha qit’alarda tarqalgan bo’lib 370 ta turni o’z ichiga oladi. Ularga tipratikanlar, tuproqda in qazib yashashga moslashgan krotlar, barg va xaslar tagida yashovchi yerqazarlar (uzunligi 4 sm), suvda yashashga moslashgan va qimmatbaho mo’yna beradigan
vixuxol, Madagaskar orolida yashovchi tenereklar, Afrikada tarqalgan uzun oyoqlilar va Janubiy Osiyo o’rmonlarida yashovchi tupaylar kiradi. O’zbekistonning cho’l mintaqasida tipratikan bilan yerqazarlar keng tarqalgan.
Qo’lqanotlilar (Chiroptera) turkumi sutemizuvchilarning havoda uchib yurishga moslashgan birdan—bir guruhidir. Bularning uchish organi — qanotlari oldingi oyoqning nihoyatda uzaygan barmoqlari, yelka, yelka oldi, tanasining yon tomonlarini, keyingi oyog'i va dumini tutashtirib turadigan junsiz teri pardadan tashkil topgan. Qushlardagi singari to’sh suyagining oldingi yuzasida ko’krak toj suyagi bo’lib, unga qanotni harakatga keltiruvchi muskullar birikadi. Qo’lqanotlilar yer yuzasida keng tarqalgan, tunda faol hayot kechiradigan 1000 dan ortiq turni o’z ichiga oladi. Ularning ko’zlari yaxshi rivojlanmagan. Eshitish organiyaxshi rivojlangan va asosan aks etgan ultratovushlarni qabul qiladi. Qo’lqanotlilar bizga eshitiladigan odatdagi chiyillash tovushdan tashqari, ayrim impulslardan iborat 30000 dan 70000 gersgacha ultratovushlar chiqaradi. Impulslar tezligi ko’rshapalakning biror buyumdan yoki ljasidan nechoglik narida turganiga qarab o’zgaradi. Ko’rshapalaklar yakka yoki koloniya bo’lib hayot kechiradi. Yil mavsumiga qarab o’rta mintaqada yashovchilari migratsiya qilishadi. Qo’lqanotlilar turkumi mevaxo’r va hasharotxo’r ko’rshapalaklar kenja turkumlariga bo’linadi. Mevaxo’r ko’rshapalaklar yoki katta qanotlilar ancha katta hayvonlar bo’lib, qanotlarini yoyganda 170 sm gacha yetadi. Afrika, Osiyo va Avstraliyaning tropik mintaqalarida tarqalgan. Tishlarining chaynash yuzalari yassilashgan va mevalar bilan ovqatlanishga moslashgan. Hasharotxo’r ko’rshapalaklar birmuncha kichik, tishlarining uchi O’tkir, quloq supralari katta bo’ladi. Markaziy Osiyo hududida taqaburun,mitti ko’rshapalak, shalpangquloq ko’rshapalak, quloqdor shomshapalak va tunshapalak tarqalgan.