Сунъий интеллект

Bilim olishning gnoseologik jihatlari. 
 
Gnoseologiya – falsafada bilish nazariyasi va inson ongida mavjudlik nazariyasi bilan 
bog`liq bo`lim.
Bilimlar muhandisligi fan sifatida ikkilangan gnoseologiya sifatida ifodalash 
mumkin! mavjudli (D) avval ekspert (M1) ongida shakillanadi, keyin ekspertning 
faoliyati va tajribasi bilimlar muhandisi (M2) yordamida ETning bilimlar bazasini 
tashkil etuvchi bilim (Pz)ga interpretatsiyalanadi. Mavjudlikni bilish jarayoni inson 
ongida borliqni anglashga yo`naltirilgan. 
D – mavjudlik 
M1 – mavjudlikning ekspert modeli 
M2 – mavjudlikning bilimlar muhandisi modeli 
Pz – bilimlar maydoni 
Bilimni olish jarayonida ilimlar muhandisini ET qurish uchun kerak bo`ladigan 
ekspertning ayni sohaga oid individual bilimlari bilan bog`liq komponentalar 
qiziqtiradi. Bu soha bilimlar asosan emperik kuzatishlar asosida yig`ilgan bilimlardan 
iboratligi uchun emperik deb ataladi, ularni qanday qilib umumiylashtirish keying 
masala. Bilish doimo yangi tushuncha va nazariyalar yaratish bilan bog`liq. 
Ko`pincha muhandis bilan suhbat davomida “yo`l-yo`lakay” ekspert yangi bilimlarni 
yaratayotgandek. Bilimlar muhandisi quyidagi metodologik zanjir yordamida ekspert 
bilimlarini talqin qiladi: 
Fakt  umumlashgan fakt  emperik qonuniyat  nazariy qonuniyat
Bilim strukturasi 2 qismdan iborat: 
I
1
I
2
I
3
41 rasm. Bilimlarni olishni gnoseologik jihati. 
D 
М
1 
М
2 
P
Z 

---

60 
- emperik (kuzatish, hodisa) 
- nazariy (qonuniyatlar, abstraktsiya, umumlashma) 
Ilmiy bilim kriteriyasi. Nazarya – nafaqat ilmiy bilimlarni umumlashgan qatiy 
tizimi, balki yangi bilimlarni ochishning usullari hamdir.
Ilmiylikning asosiy metodologik kriteriyalari quyidagilar: 
- ichki moslik va to`g`rilik 
- tizimlilik 
- xolisonalik 
- tarixiylik 
Ichki moslik va to`g`rilik. Bu kriteriya emperik jihatdan bir qarashda 
ishlamaydigandek. Bilimning to`liq emasligi predmet sohasini to`liq tafsiflanmasligi 
bilan bog`liq 
2. Tizimlilik. Tizimli yondoshuv ixtiyoriy predmet sohasini bir necha o`zaro 
munosabatdagi qismlardan tashkil topgan yagona tizim sifatida tahlil etishga 
yo`naltirilgan.
3. Obyektivlik. Bilish jarayoni chuqur subektiv, demak u o`rganilayotgan subekt 
xususiyasiga bog`liq. Subektivlik faktlarni aniqlashtirilganda paydo bo`ladi va 
obektni ideallashtirgan sari chuqurlashib boradi 
4. Tarixiylik. Bu kriteriya taraqqiyot bilan bog`liq. Bugunni anglash – o`tmishni 
anglash bilan bog`liq.