58
- do`stonalik va yaxshi niyatlilik
- yumor tuyg`usi
- yaxshi xotira, etibor
- kuzatuvchanlik
-
tasavvur va taassurot
- sabot va tirishqoqlik
- kirishuvchanlik va topqirlik
- tahlil qila olish
- jozibador ko`rinish va kiyinish uslubi
- o`ziga ishonch
Protsedura qatlami. Bilimlar muhandisi ekspert bilan ilmiy ishonch va o`zaro
tushunish muhitiga muvaffaqqiyatli erishgach (aloqa qatlami), bu muhitdan samarali
foydalana olishi ham kerak. Bu qatlamda bilimlarni olishning protsedurasi asosiy
masala hisoblanadi. Bu yerda aloqa qatlamida kerak bo`lgan
ziyraklik va
yoqimlilikdan ko`ra professional bilimlar ko`proq kerak bo`ladi. Ekspert bilan
bo`ladigan suhbat shinamgina honada yuzma-yuz tarzda o`tishi, hona yoritilganligi,
harorat, shinamlik bevosita kayfiyatga tasir etadi. Choy yoki kofe do`stona
atmosferani hosil qiladi. Amerikalik psixolog I. Atvater bu kabi suhbatlarda eng
optimal masofa 1,2 m dan to 3 m gacha deb hisoblaydi. Minimal “qulay” masofa 0,7-
0,8 metr hisoblanadi.
Shaxsiy fikrlarni rekonstruksiya qilish – qiyni mehnat va shu sababli bitta seansning
uzunligi 1,5-2 soatdan oshmasligi zarur. Shu ikki soatni ham kunning birinchi
yarmida o`tqazgan ma`qul (masalan 10 dan 12 gacha). Suhbat jarayonida 20-25
minutlarda o`zaro toliqish paydo bo`lishi sabab orada tanafuslarni ham nazarda tutish
kerak.
Ixtiyoriy bilimlar muhandisida o`zining unikal suhbat manevri bor. Kimdir tez
gapirsa,
kimdir sekinroq; kimdri balandroq gapirsa, kimdir pastroq va hk. Gapirish
uslubini o`zgartirib bo`lmaydi – u insonda avvaldan shakillanadi. Bilimlarni olish esa
– bu professional suhbatni talab qiladi va bu jarayonga jumlalar uzunligi ham tasir
qiladi. (tilshunos Ingve va psixolog Miller)
Aniqlanishicha, inson 7
2 ta so`zdan iborat jumlalarni yaxshi qabul qiladi. Bu son
(7
2) Ingve-Miller soni deb ataladi. Uni nutiqning “suhbatlilik” o`lchami deb ham
hisoblashadi.
Natijalarni bayonnomalashtirishni 3 ta uslubda tashkil qilish mumkin:
- suhbat jarayonida qog`ozga yozib borish (kamchiligi –
suhbatga halal beradi,
stenograf ko`nikmalarga ega bo`lsa ham barchasini yozib olish qiyin
hisbolanadi)
- magnitafonga yozib olish muandisga butun suhbatni va o`zining harakatlarini
qayta tahlil etishga yordam beradi (kamchiligi – ekspertni cheklab qo`yishi
mumkin)
- Suhbatdan so`ng hotirada qolganlarni eslab chiqish (kuchli xotiraga ega
analitiklarga mos keladi)
Kognitiv qatlam. Kognitiv psixologiya (ingl. Cognition – dunyoni bilish, anglash)
inson atrof-dunyoni o`rganishda ishlatadigan metodlarni o`rganadi. Bilimlar
59
muhandisiga kognitiv psixologiya nuqtai nazaridan quyidagi
maslahatlarni berish
mumkin:
- muhandisga qulay bo`lgan uslubda taqdim etishga ekspertni majburlamaligi
kerak.
- Ekspert bilan turli hil metodlardan foydalanish kerak, “qulf-kalit” kabi
ekspertga mos metod bo`lishi kerak degan shartdan uzoqlashish kerak.
- Protseduraning bosh maqsadini aniq belgilab olish kerak, bu ekspert va
muhandis munosabatlari va natijada hosil bo`ladigan asosiy tushunchalarga
bevosita tasir etadi.
- Ekspert fikrlarini aks ettiruvchi chizmalardan ko`proq foydalanish kerak. Bu
muhandis hotirasida malumotlarni obrazli ko`rinishda
saqlanishiga yordam
beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: