Sug’oriladigan yerlarning samaradorligini oshirishda tuproq eroziyasi va unga qarshi kurash chora-tadbirlari. Sug’oriladigan yerlarning samaradorligini oshirishda tuproq eroziyasi va unga qarshi kurash chora-tadbirlari

1-jadval. Respublika viloyatlarida tuproq eroziyasiga duchor bo’lgan maydonlar.

Tuproq eroziyasini vujudga keltiruvchi omillar.

• U yoki bu hududning tuproq eroziyasi rivojlanish darajasi tabiiy va antropogen omillar bilan aniqlanadi.
• Iqlim omili .
• Eroziya yer sharining turli rayonlarida turlicha kechadi. Eroziya MDX ning Evropa qismida, ya’ni dasht va o’rmondasht mintaqasida jadal bo’ladi. MDX ning Osiyo qismida esa defelyatsiya jarayoni ustundir. Cho’l va yarim cho’lda ham suv eroziyasi shamol eroziyasiga nisbatan ancha kam tarqalgan. O’rmon mintaqasi tuproqlari bu jarayonlarga kamroq duchor bo’ladi.
• Tuproq eroziyasi geografik tarqalishinnig bunday har xilligi sababi bo’lib eng avvalo iqlim hisoblanadi. Yog’in - sochin eroziya paydo bo’lishda iqlim omillari orasida eng ahamiyatlisidir.
• Dasht va o’rmondasht polasasida tuproq eroziyasi atmosfera yog’inlarining ko’payishi bilan o’sadi
• O’rmondasht va dasht mintaqasining shimoliy qismida tuproq eroziyasining rivojlanishi yog’in-sochinlarning asosan bahor va yoz oylari boshida o’simlik rivojlanmagan paytga to’g’ri kelishidir. Bundan tashqari bu vaqtda eroziyaning jadal bo’lishiga sabab tuproqning o’simlik ildiz tizimlari bilan hali kuchsiz maxkamlanganligidir.

Tuproq eroziyasiga yog’in xarakteri va miqdorining ta’siri.

• Tuproq eroziyasiga yog’in-sochinlarning xarakteri juda katta ta’sir ko’rsatadi.
• U yoki bu miqdordagi yog’in miqdorining juda qisqa muddatda yerga tushishi eroziyani kuchaytiradi.
• Agar shimolda yog’ingarchilik kichik jadallik bilan uzoq vaqt davom etsa, dasht polasasida u jala ko’rinishida yog’adi, bir-ikki kun ichida bu yerda 40— 50 mm o’rtacha oylik me’yori yog’ishi mumkin. Tabiiyki bunday katta miqdoridagi suvni tuproq singdira olmaydi natijada qiyalik bo’ylab ortiqcha suv oqa boshlaydi.
• Eroziya jadalligiga yomg’ir jadalligi va yomg’ir tomchisi o’lchami katta ta’sir ko’rsatadi.Uzoq davom etiladigan yog’inda tomchi diametri 1-1,5 mm, jala yoqqanda u 3-5 mm ga teng. Bunday tomchilarning massasi 5-15 marta, tezligi esa yer usti havo qatlamida 2 marta katta. Jala tomchisining urilish kuchi uzoq davom etadigan yomg’ir tomchisining urilish kuchiga nisbatan 10-30 marta katta. Shamol eroziyasiga juda ko’p omillar ta’sir qiladi, ular orasida eng asosiysi-bu iqlimdir.