Strukturaviy tilshunoslik



Download 198,17 Kb.
bet45/62
Sana31.12.2021
Hajmi198,17 Kb.
#267871
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   62
Bog'liq
Strukturaviy tilshunoslik

butunlik” terminini ma’qul  ko‘radilar.  0 ‘zbek matnidagi ana shunday 
birliklami 
monografik 
tarzda 
tadqiq 
etgan 
MAbdupattoyev 
“supersintaktik  butunliklar”  terminini  qo‘llashni  maqsadga  muvofiq 
deb hisoblaydi.
M.Abdupattoyev  nomzodlik  dissertatsiyasida  o‘zbek  tilidagi 
matnda  supersintaktik  butunliklaming  mohiyati,  sintagmatik  va 
semantik-uslubiy  xususiyatlarini  ilmiy  asosli  ravishda  ko‘rsatib
24

bergan.  Shuni  ham  aytish  kerakki,  tadqiqotchi  supersintaktik 


butunliklaming matn tarkibidagi chegaralarini beigilash, ulami ajratish 
tamoyillarini  (semantik,  grammatik  va  kompozotsion-stilistik)  ishlab 
chiqqan.  Shu asosda matndagi bir kichik mavzuning tugallanib, yangi 
bir  mavzuga  o‘tilishi  supersintaktik  butunlikni  tashkil  etuvchi  nisbiy 
mustaqil  gaplar  orasida  mustahkain  semantik-grammatik  aloqa 
mavjudligini,  ayni  shu  aloqa  supersintaktik  butunlikning  semantik- 
struktural yaxlitligini ta’minlashini juda to‘g’ri ta’kidlagan.
Supersintaktik  butunlikning  shaklianishida  gaplar  ishtirok  etadi, 
buni 
hech  kim  inkor  etmaydi.  Lekin  ikki  yoki  undan  ortiq  gapning 
O‘zaro  birikib,  muayyan  bir  butunlikni  shakllantirishi  shunchaki  bir 
oddiy jarayon emas, balki benihoya murakkab va serqatlam hodisadir. 
Ana 
shunday  gaplar  yig’indisini  yaxlitlashtiradigan  bir  qator  omillar 
mavjud.  Ayni  shu  masala  borasida  fikr  yuritgan  tadqiqotchilaming 
aksariyati 
(I.R.Galperin, 
O.I.Moskalskaya, 
Z.Ya.Turayeva,
iI.M.Loseva,  A.Mamajonov,  M.To‘xsanov,  M.Abdupattoyev  va 
boshqalar) yagona kichik mavzuning umumiyligi va o‘zaro uyg’unligi, 
pfcmantik-grammatik hamda kommunikativ yaxlitlik kabi jihatlami ana 
ihunday  omillar  sifatida  qayd  etadi lar.  Masalan,  quyidagi  parchada 
Iba^cur omillaming barchasi  mavjud,  shuning uchun ham uni alohida 
^•npersintaksik  butunlik  deyish  mumkin:  Kishi  ortiqcha  qo'rqqanda 
Qangib  a ’zosi  harakatsiz  va  o g ’riq  holga  tushadurkim,  albatta,  buni 
biz qattiq qo 'rqqandan deb bilamiz.  Darhaqiqat,  bizning qarshimizga 
vyo 'Ibars ehiqsa,  biz qattiq qo 'rqamiz, chunki bizni о ‘lim kutadir,  inson 
Uchun  dunyoda  о ‘limdan  qo ‘rqinch  narsa  yo'q.  Binoan  alayhi  biz 
bundagi qo'rquvni tabiiy hisoblaymiz.  Ammo qizig’i shundakim,  bizni 
'Vlunyo  baxti  kutganda,  bizga  saodat  bashorati  berilganda  nega  biz 
О‘lim  kutgandagi  holga  tushamiz  va  uzviy  tashkilotimiz  birinchidagi 
holatni kechiradir (A.Qodiriy, “0 ‘tkan kunlar”).
Ayrim  tilshunoslar  matnda  supersintaktik  butunliklar  tarkibiga 
kirmaydigan  yakka  gaplar  ham  mavjudligini  aytadilar  va  ulami 
“erkin”  gaplar  sifatida  baholaydilar,  shu  asosda  erkin  gaplami 
HRlpersintaktik butunliklar qatorida matn birliklari deb hisoblaydilar.
• 
A.Mamajonov  va  M.Abdupattoyevlar  ham  bu  fikmi  qo‘llab- 
quwatlab,  o‘zbek  tili  matnidagi  ana  shunday  erkin  gaplami  tahlil
• qiladilar,  Said  Ahmadning “Ufq” romanidan olingan  shunday misolni 
beradilar:
25


Dala  toshni  kuydirgan  saraton  haroratini  bag ’riga yashirgan  о ‘sha 
mash um  tutzor,  azamat yigitning  pahlavon  ко ‘ksiga  bosh  qo ‘ygan 
qoq tushpallasi...
U  damlar  Dildorga  katta  baxt,  tush  kabi  shirin  hayot  va’da 
qilgandi.
Aldangan  qiz  hamon  tush pallasi  o'zini  unutgan  daqiqalarning 
dardini tortardi,
Ayol  kishiga  vafo  degan  narsa  qanchalar  qimmatga  tushushini 
ко ‘plar hali bilmaydi.
Dildor  hech  kimni  qoralay  olmasdi.  Faqat  birgina  o ‘zim 

Download 198,17 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   62




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish