Struktural tahlil metodlari

Barmoqlaring bilan «X» harfini hosil qil.

Ikki bo'g'inli so'zlarni o'qi, bo'g'inlarga ajrat, X tovushining so'zdagi o'rnini aniqla:

Ikki bo'g'inli so'zlarni o'qi, bo'g'inlarga ajrat, X tovushining so'zdagi o'rnini aniqla:

xa-bar xan-jar xa-fa

pax-ta xas-kash xiz-mat

tax-ta xa-sis xir-mon

xo'-roz xa-tar xiy-la

xal-ta xa-to xur-mo

[X] tovushi qatnashgan «Tez aytish»ni o'rganamiz. Xolida xola xamirturushli xamir qordi.

Ikkinchi bo`lim

Ikkinchi bo`lim

Maktab darslari uchun “I” tovushini aniq talaffuz qilishni o`rgatadigan talaffuz mashqlaridan namuna

Qoida

“I” UNLISI: 1) bir bo‘ginli so‘zlarda qisqa va ingichka talaffuz qilinadi: til, tish, sim kabi; 2) q,g‘ х undoshlari bilan yondosh qollanganda yog‘on (orqa qator unli tarzida) talaffuz etiladi: qish, g‘isht хil kabi; 3)y,ng undoshlaridan oldin ingichka va biroz cho‘ziq talaffuz etiladi: chiy, kiy,ming kabi; 4) h bian yondosh bo‘lganda ham biroz cho‘ziq va ingichka talaffuz qilinadi: hid, hind, his kabi; 5) ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning urg‘usiz bo‘g‘inida kuchsiz va qisqa (bilan. biroq,sira, tilak, gilam, gilos, viqor kabi), urg‘ulu bo‘g‘inda esa kuchliroq va cho‘ziqroq (nozik, alik,rostlik kabi) talaffuz etiladi; b) so‘z oхiridagi ochiq bo‘g‘inda biroz kengayadi (“i”dan kengroq, “e”dan torroq unli tarzida talaffuz qilinadi); tepki, bordi, oftobi,хuddi,rozi kabi.

O‘zbek tilida bu tovushlar fonologik vazifa bajaradi, yaʼni so‘zlar maʼnolarini tubdan o‘zgartiradi. Agar bu o‘rinda bir harfda xato qiladigan bo‘lsak, so‘zni noto‘g‘ri ishlatgan bo‘lib qolamiz. Masalan,

• xam — ham;
• xil-xil — hil-hil;
• xush — hush;
• xirs — hirs kabi.

Yuqoridagi qatorlarda keltirilgan so‘zlarda bu ikki tovush bir-biriga yaqindek ko‘rinadi, lekin aslida, unday emas, ulardagi maʼnolar butunlay farq qiladi.

• Xam: boshni xam qilmoq — boshni egmoq; ham: yuklama.
• Xil-xil: turli, turfa, xilma-xil; hil-hil: maromida pishgan.
• Xush: yoqimli; hush: ong, shuur, aql.
• Xirs: ayiq; hirs: biror narsaga rag‘bat.