Strategik menejment

Inson taraqqiyoti indeksi (ITI) o‘zi nima? Inson taraqqiyoti indeksi umumiy va qismlardan tashkil topgan ko‘rsatkich bo‘lib u inson taraqqiyotining uch asosiy omillaridan iborat mamlakatning

o‘rtacha erishilgan yutuqlarinin o‘lchaydi: sog‘liqni saqlash, bilim va daromad.
Bu indeks birinchi marta Pokistonlik iqtisodchi Maxbub ul Haq tomonidan Nobel mukofoti laureati Amartiya Sen va boshqa ko‘zga ko‘ringan taraqqiyot mutafakkirlari bilan birgalikda birinchi marta Inson taraqqiyoti ndeksi hisoboti uchun 1990 yilda birgalikda ishlab chiqilgan.
Mazkur indeks ilgari qabul qilingan daromad darajasi va iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichi kabi mamlakat rivojlanishining ko‘rsatkichlariga muqobil sifatida kiritilgan.

• Inson taraqqiyoti indeksi bizga nima haqida ma’lumot beradi?

• 
  Inson taraqqiyoti indeksi faqat mamlakatning iqtisodiy o‘sishinigina
  
• 
  emas balki uning aholisi, ularning qobiliyatlari hamda mamlakat
  
• 
  ning rivojiga baho berish uchun asosiy me’zonlar sifatida urg‘u berish uchun yaratilgan edi.
  

Inson taraqqiyoti indeksi mamlakatning milliy siyosatini belgilashda ham qo‘llanilishi mumkin. Masalan nima uchun jon boshiga bo‘lingan YAlpi milliy daromad ko‘rsatkichlari darajasi va ta’lim tizimidagi bir xil bo‘lgan ikki mamlakatda inson rivojining natijalari har xil bo‘lishi mumkin. Bagama orollari va YAngi Zellandiyada kishi boshiga daromad bir xil darajani tashkil qiladi, lekin o‘rtacha umr ko‘rish darajasi va ta’lim tizimidagi o‘qish yillari muddati ikkala mamlakatda farq qiladi va buning natijasida YAngi Zellandiyadagi Inson taraqqiyoti indeksi ko‘rsatikichi Bagama orollaridagiga qaraganda ancha yuqori darajani tashkil qiladi. Bunday hayratlanarli ziddiyatlar Xukumat siyosatidagi hal qiluvchi masalalar muxokamasini keltirib chiqarishi mumkin.

• 
  Birlamchi Inson taraqqiyoti indeksi uslubiyoti (metodologiyasi) Inson rivojining xisobotining 20 nchi nashri uchun qayta ishlab chiqildi. Xo‘sh bu qanchalik farq qiladi? Xuddi o‘tgan yillaridagi inson rivojining hisobotlari kabi Inson taraqqiyoti indeksi tarkibiy qismlarga ega ko‘rsatkich bo‘lib, uch asosiy yo‘nalishdagi rivojlanish ko‘rsatkichlarini o‘lchaydi: sog‘liqni saqlash, bilim va daromad darajalari.
  

Avvalgi Inson taraqqiyoti indeksi hisoblash usuliga ko‘ra insonning tug‘ilgandagi o‘rtacha umr ko‘rish darajasi bilan belgilanar edi. Ta’lim yoki bilim katta yoshlilarning savodxonlik darajasi va ta’lim tizimida o‘qish darajalari bilan belgilanar edi. (Boshlang‘ich ta’limdan Oliy ta’limgacha). YAlpi ichki mahsulotga nisbatan kishi boshiga o‘rtacha daromad yoki yashash sifati darajasi mazkur mamlakatlarda AQSH dollari harid quvvati bo‘yicha hisoblab chiqilgan (PPP-US$).