Stirol xaqida umumiy tushuncha Stironing olinishi va xossalari 3

6.3-
 
Rasm. Atsetilen va sinil kislota yordami akrilonitrilni olishning 
prinsipial texnologik sxemasi. 
1 - gazgolder; 2, 4, 7 - idishlar; 3, 5 - dozalovchi nasoslar; 6 - sintez kalonnalari; 8 
- tomchi olish; 9 - kondensator-sovutgich. Oqimlar: I - yangi atsetilen; II - 
sirkulyatsion gaz; III - sinil kislota; IV - xlorid kislotasi; V – bug’; VI - tozalangan 
suv; VII - katalizator; VIII - reaksion gazlar; IX - katalizator eritmalari; X - 
kondensat.
 
Sirkulyatsion va yangi atsetilen sinil kislotasi bug’lari bilan 6-chi 
kolonnaning paski qismida joylashgan barboter yordamida yuboriladi. Jarayon 85 
o
C olib boriladi. Reaksiya maxsulotlarini (atsetilen qoldig’i, sinil kislota bug’lari, 
suv, xlorid kislota) kolonnaning yuqori qismidan 8-chi tomchilatuvchidan 
katalizator eritma bug’larini ajratib, sintez kolonnasiga qaytariladi. Gaz va bug’larni 
aralashmalari 9-chi kondensator-sovutgichga sovutish uchun beriladi. Bunda 
sovutish kondensatorning truba ichidagi trubasiga sovuq suv beriladi. Buning 
natijasida xosil bo’lgan kondensator akrilonitrilning desorbsiya qilish uchun 
yuboriladi. So’ng sovutilgan bug’ va gazlar (45- 50 
o
C) akrilonitrilning 
absorbsiyasiga yuboriladi. Ishlatilgan katalizator eritmasi 7- chi idishda 
regeneratsiya qilish uchun yuboriladi. 
1.
Akrilonitrilni propilen asosida olish xam mumkin. 
“Ellayd Kemikl” (AQSh) firmasi tomonidan akrilonitrilni propilen, amiak va 
kislorod orqali olish usulini taklif qildi. 
Kislorod va vismut molibden yoki vismut fosfomolibden ishtirokida jarayon 
260 
o
C dan kam bo’lmagan temperaturada amalga oshiriladi. 
Keyinchalik “Distillers” firmasi tomonidan shu usul bilan akroilendan 
akrilonitril olish jarayonini taklif qilishgan. 
2.
Akrillonitrilni sirka aldegidi va gidroksinitril asosida olish 
Bu usulda asosiy xom-ashyo sirka aldegidi bo’lib, birinchi bosqichida sinil 

---

kislotasining sirka aldegidi bilan ta’sirlashib gidroksi nitril xosil bo’ladi: 
CH
3
CHO + HCN ---- ► CH
3
CH(OH)CN. 
Jarayon juda ekzotermik darajada bo’lib, 10-20 
o
C, pH ~ 7-7,5 va maxsulot 
unumi 97-98% tashkil qiladi. 
Ikkinchi bosqichda esa gidroksinitrilni degidratatsiya qilinib akrilonitril xosil 
bo’ladi: 
CH
3
CH(OH)CN-----------► CH
2
=CHCN + H
2
O. 
Akrilonitrilni sirka aldegid va sinil kislotaga parchalashini oldini jarayonni 
600-700 
o
C va ta’sirlanish vaqti 3 sekund mobaynida olib boriladi. Akrilonitril 
chiqish unumi 90% ni tashkil qiladi. 
3.
Akrilonitrilni propilen va azot oksidi asosida olish 
CH
2
=CHCH
3
+ 6NO -------- ► 4CH
2
=CHCN + 6H
2
O + N
2
Jarayon 450-550 
o
C va kumush oksidi (kremniy oksidi yoki metal oksidlariga 
shimdirilgan xolda) ishtirokida olib boriladi.maxsulot unumi 79 %ni tashkil qiladi. 
Ushbu usulni “Dyupon” firmasi sanoat miqyosida ishlab chiqarishga tadbiq qilgan. 
Shu bilan birga “Asaxi” va “Dyupon” firmasi etilendan to’g’ridan to’g’ri 
akrilonitril olishni taklif qilishgan. 
CH
2
=CH
2
+HCN + 0,5O
2
------- ► CH
2
=CHCN + H
2
O 
Jarayon 330-360 
o
C va katalizator sifatida nikel va palladiy ishlatiladi. 
Maxsulot chiqimi 90% ni tashkil qiladi.