Azotning kislorodli birikmalari

Aim.uz

Azotning kislorodli birikmalari

Azotning kislorodli birikmalari N₂O, NO, N₂O₃, NO₂, N₂O₄ va N₂O₅ hisoblanadi.

Azot (I) oksidi. Rangsiz, kuchsiz hidli, shirin mazali gaz. Suvda kam eriydi, xona haroratida barqaror. Azot(I) oksidi molekulasi chiziqli tuzilishga ega:
N …… N …… N
112,6 nm 118,6 nm
Markaziy azot atomi ikkita sp gibrid orbitallarga ega.N₂O molekulasi ozroq bo’lsa ham dipol momentiga ega, shuning uchun suvda ozroq eriydi.
Azot(I) oksdidi ammoniy nitratini qizdirib olinadi:
NH₄NO₃ = N₂O + 2H₂O
N₂O aktivligi kam, lekin qizdirilsa metallar bilan ta’sir etadi:
Cu+N₂O= CuO+N₂
Yuqori haroratda oltingugurt va uglerodni ham oksidlaydi:
C+ 2N₂O = CO₂+2N₂
S+ 2N₂O = SO₂+N₂
Yuqori haroratda(700^oS) N₂O parchalanadi:
2N₂O= 2N₂+O₂
N₂O ga tegishli giponitrit kislotasi(H₂N₂O₂) ma’lum. Bu oksid betaraf oksid va u suv bilan ta’sirlashmaydi. Shuning uchun giponitrit kislota bilvosita usullar bilan olinadi. Giponitrit kislota quyidagicha tuzilishga ega:
.. .. .. .. 
H O N N O H
.. .. 
Giponitrit kislotasi gidroksilaminga nitrit kislotasini ta’sir etib olinadi:
NH₂OH+HNO₂= H₂N₂O₂+ H₂O
Agar kumush giponitritiga ham kuchli kislotalar ta’sir etganda giponitrit kislota olish mumkin:
Ag₂N₂O₂+2HCl= H₂N₂O₂+ 2AgCl
H₂N₂O₂ erkin holda uchramaydi. U ikki asosli kislota :K₁=10^-8, K₂=10^-12. Lekin uning tuzlari ma'lum - Ag₂N₂O_2; PbN₂O₂.
N₂O tibbiyotda narkoz sifatida ishlatiladi. U “kuldiruvchi gaz” ham deyiladi, chunki u bilan nafas olinsa mast qiladi va kishi xursand bo’lib kula boshlaydi. Kattaroq dozada ishlatilsa kishi oqriqni sezmaydi. Ana shu tufayli jarrohlik amaliyotida narkoz sifatida kislorod bilan aralashtirib qo’llaniladi. Uning eng yaxshi tarafi organizm uchun bezararligidir.